«Δείξε μου πώς φαντάζεσαι αυτά τα βιβλία»

Γράφει η Βασιλική Νίκα 

Κάθε φορά που δίδασκα στην Α΄ ή στη Β΄ τάξη το πρόβλημά μου ήταν ένα: στην ελληνική αγορά δεν υπήρχαν βιβλία με λίγο κείμενο, κατάλληλα για τα παιδιά που μόλις άρχιζαν να διαβάζουν. Ζήλευα τα αγγλόφωνα κυρίως βιβλία για την πρώτη ανάγνωση και συνεχώς διαπίστωνα στην πράξη ότι η μετάφρασή τους σκόνταφτε σε ένα σωρό δυσκολίες.

Η ευκαιρία να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα μου δόθηκε όταν ο Κωνσταντίνος πήγε στην Α΄ Δημοτικού και η Έλενα κατάλαβε ακριβώς ποια ήταν η ανάγκη την οποία περιέγραφα.

Και μου είπε μία μέρα: «Δείξε μου πώς τα φαντάζεσαι αυτά τα βιβλία».

Κάπως έτσι άρχισα να σχεδιάζω τις παιδαγωγικές προδιαγραφές των βιβλίων για την πρώτη ανάγνωση αλλά και πώς φανταζόμουν αυτή τη σειρά. Όταν ολοκλήρωσα την πρόταση και πριν πάω στο γραφείο της Έλενας, πέρασα από το πάντα φιλόξενο γραφείο της Πάολας, στη Βαλτετσίου. Είχα έναν μεγάλο φάκελο μαζί μου και μία λίστα με τα προτεινόμενα ονόματα για τη σειρά και τα ανάλογα αναγνωστικά επίπεδα. Η Πάολα όμως δε φάνηκε να ενθουσιάζεται ιδιαίτερα.

«Έχω και κάποια άλλη ιδέα, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι θα αρέσει: Χωρίς σωσίβιο, δηλαδή χωρίς βοήθεια. Ακριβώς όπως προσπαθούν να διαβάσουν τα πρωτάκια» της είπα. Η Πάολα ενθουσιάστηκε και εγώ πείστηκα να είναι αυτή η πρότασή μου προς την Έλενα.

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία… Επιτέλους, την επόμενη φορά που θα δίδασκα στην Α΄ τάξη θα είχαμε κείμενα κατάλληλα για πρώτη ανάγνωση, γραμμένα στα ελληνικά.

Τίποτε πια δε θα μπορούσε να μας σταματήσει. Ανάμεσα σε πολλές, διαλέξαμε τις πρώτες ωραίες ιστορίες, μικρά λογοτεχνικά διαμαντάκια, και είχαμε χίλιες ιδέες για να βοηθήσουμε τα παιδιά να κολυμπήσουν στη θάλασσα της ανάγνωσης. Γρήγορα δημιουργήσαμε υποστηρικτικό υλικό (όπως ένα επιδαπέδιο κινητικό παιχνίδι με κάρτες, το σήμα για το αυτοκίνητο «Προσοχή, παιδί που διαβάζει», τους σελιδοδείκτες που γίνονταν σήματα «Ησυχία, παιδί που διαβάζει» για την πόρτα του δωματίου και πολλά άλλα).

Και όταν αργότερα στην Αθήνα, σε μια συνάντηση με Ευρωπαίους εκδότες, μία εκπρόσωπος Σουηδού εκδότη ζήτησε να μάθει πώς καταφέραμε και σχεδιάσαμε μία σειρά με όλες αυτές τις παιδαγωγικές προδιαγραφές που εξασφαλίζει στα παιδιά ένα κατάλληλο περιβάλλον για ανάγνωση αλλά και παιχνίδι, νιώσαμε με την Έλενα πολύ περήφανες.

Τα δύο πρώτα κείμενα που είχαμε επιλέξει για τη σειρά τα είχαν γράψει ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος και η Μαρία Παπαγιάννη. Εγώ θυμάμαι πολύ καλά αυτή την πρώτη συνάντηση της παρουσίασης της σειράς και τις συζητήσεις μας. Ανυπομονώ να μάθω τι θυμούνται εκείνοι και είπα να κάνω μία κουβέντα μαζί τους είκοσι χρόνια μετά.

ΒΝ: Θυμηθείτε όταν σας ανακοίνωσε η Έλενα ότι το χειρόγραφο που είχατε καταθέσει για έκδοση θα μπει σε μία σειρά πρώτης ανάγνωσης που είχε μόλις δημιουργηθεί. Ποια ήταν η αντίδρασή σας; 

ΜΠ: Ο Πέτρος γεννήθηκε μια εποχή που το σπίτι ήταν γεμάτο αγάπη και αγκαλιές και παιχνίδια και πρώτες βόλτες και πολλά θαύματα. Ήταν η εποχή που ήμουνα νέα μαμά και τα παιδιά μου μικρά και χρειαζόμουν απαντήσεις στα εκατομμύρια γιατί που έφερνε η μέρα. Έτσι, για πολλά έφτιαχνα μικρές ιστορίες με τα υλικά της κάθε μέρας. Διάλεξα για ήρωα τον Πέτρο, ένα παιδί σαν όλα τα άλλα. Ένα παιδί που ψάχνει τα βήματά του. Έστειλα δειλά την πρώτη ιστορία και η Έλενα μου απάντησε πως τον σκέφτεται για μια καινούρια σειρά πρώτης ανάγνωσης. Ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόταν ο Πέτρος που μόλις είχε μάθει να διαβάζει και βιαζόταν να γνωρίσει τον κόσμο, να καταλάβει, να μεγαλώσει για να κολυμπάει χωρίς σωσίβιο σ’ όλες τις θάλασσες. 

ΒΗ: Η αλήθεια είναι ότι αγαπάω τόσο πολύ τον Βιβλιοπόντικα, που ήταν σαν να ήξερα ότι σε όποια σειρά κι αν έμπαινε θα τον αγαπούσαν οι μικροί αναγνώστες όσο κι εγώ. Με την προοπτική μιας νέας σειράς πρώτης ανάγνωσης ενθουσιάστηκα. Πίστεψα ότι του ταιριάζει απόλυτα και ότι θα έκανε καταπληκτική παρέα στα πρωτάκια που ξεκινούν την περιπέτεια της ανάγνωσης. 

ΒΝ: Πότε αντιληφθήκατε τη χρησιμότητα βιβλίων για πρώτη ανάγνωση; 

ΒΗ: Ως εκπαιδευτικός, τη γνώριζα πολύ καλά. Τα παιδιά για να ξεκινήσουν να διαβάζουν χρειάζονται κίνητρο. Τα βιβλία του σχολείου είχαν κείμενα χρηστικά, αλλά χωρίς κανένα ενδιαφέρον για ένα παιδί. Αυτό το κενό έπρεπε να καλυφθεί. Να θέλει ο μικρός αναγνώστης να γυρίσει τη σελίδα, να τον ενδιαφέρει να διαβάσει παρακάτω, άρα να κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια να διαβάσει μόνος του. 

ΜΠ: Η αλήθεια είναι πως με έπεισε η ίδια η σειρά. Παλιότερα είχα εκφράσει πολλές φορές στην Έλενα τις αμφιβολίες μου. «Εγώ ποτέ δεν ξέρω σε ποια ακριβώς ηλικία αναφέρομαι. Μ’ αρέσει να γράφω ιστορίες και τα παιδιά όταν είναι έτοιμα να τις διαλέγουν». Είχα άδικο. Τα όρια που μπήκαν για τις ιστορίες νομίζω ήταν πολύ δημιουργικά. Σιγά σιγά έγιναν παιχνίδι και άσκηση και για μένα. Πες αυτό που θέλεις να πεις με λίγες λέξεις. Κράτα μόνο τις εντελώς απαραίτητες. Τα κείμενα περνούσαν από χιλιάδες σουρωτήρια κι όταν έφταναν στα παιδιά, έβλεπα πόσο λειτουργούσαν. Δώρο, λοιπόν, για μένα αυτή η σειρά και δώρο η χαρά των παιδιών και η ανακούφιση πως μπορούν να διαβάσουν μόνα τους μια ολόκληρη ιστορία. 

ΒΝ: Οι ήρωές σας –ο Πέτρος και ο Βιβλιοπόντικας– είναι πολύ αγαπητοί στα παιδιά. Επίσης, ως συγγραφείς, συναντάτε παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικούς. Θυμάστε κάτι που σας έχουν πει γι’ αυτά τα κείμενα και για το πώς λειτούργησαν ως βιβλία για την πρώτη ανάγνωση; 

ΒΗ: Ο Βιβλιοπόντικας έχει αγαπηθεί πολύ από τα παιδιά. Κάνει σαν κι αυτά ζαβολιές και δε συμμορφώνεται εύκολα με τα πρέπει. Το ξέρει, δεν πρέπει να τρώει βιβλία. Όμως είναι τόσο νόστιμα. Τα παιδιά γελούν μαζί του και με τις περιπέτειές του. Πολύ συχνά μου λένε ότι τρώνε κρυφά κι αυτά φαγητά που δεν πρέπει, δίνουν υποσχέσεις, όπως ο Βιβλιοπόντικας στην Τίτα, που δεν τηρούν, διαβάζουν στα κρυφά όταν η μαμά τούς λέει να σβήσουν το φως. 

ΜΠ: Μόλις κυκλοφόρησε η πρώτη ιστορία του Πέτρου, «Ποιος είναι ο αρχηγός;», άρχισαν να έρχονται βιντεάκια με παιδάκια που διάβαζαν συλλαβιστά αλλά κατάφερναν να διαβάσουν ολόκληρο βιβλίο. Θυμάμαι το μήνυμα μιας μαμάς: «Ο Ερμής λέει πως τώρα που διάβασε ένα ολόκληρο βιβλίο μόνος του, αυτός θα είναι ο αρχηγός των βιβλίων στο σπίτι μας». 

ΒΝ: Η λογοτεχνία για παιδιά παλιώνει; Υπάρχουν βιβλία σας στη σειρά ΧΩΡΙΣ ΣΩΣΙΒΙΟ που κι εσείς οι ίδιοι θεωρείτε πως δεν μπορείτε να τα «ξεπεράσετε»; 

ΜΠ: Σκληρή λέξη το «παλιώνει», από την άλλη ο κόσμος τρέχει γρήγορα και υπάρχουν βιβλία που αγαπήσαμε εμείς μικροί και τα σημερινά παιδιά δυσκολεύονται να συνδεθούν μαζί τους. Η σειρά όμως «Χωρίς σωσίβιο», η ιδέα η δική σου και της Έλενας Πατάκη θεωρώ πως άνοιξε δρόμους με κείμενα που αμέσως αγαπήθηκαν. Μικρά κείμενα για θέματα που σίγουρα και σήμερα απασχολούν τα παιδιά. Μπορεί ο γιος μου να ήταν τριών όταν έγραψα τον πρώτο Πέτρο και τώρα 23, αλλά το θέμα εκείνο του πρώτου Πέτρου που θέλει να είναι αρχηγός, που κρύβει τους φόβους του και ανταγωνίζεται τα μικρότερα αδέλφια του κάθε λεπτό της μέρας είναι σύγχρονο και σήμερα και τότε. Απλά εγώ πια δεν έχω μικρά παιδιά που τρέχουν μέσα στο σπίτι, αλλά αγαπώ τον Πέτρο γιατί, όπως κι αυτός, ακόμα φοβάμαι το σκοτάδι και τα ζουζούνια ενώ στο διάβασμα είμαι αρχηγός. 

ΒΗ: Ο χρόνος είναι ο μόνος αδιαμφισβήτητος κριτής. Κάποια βιβλία όχι μόνο δεν παλιώνουν, αλλά γίνονται κλασικά και τα διαβάζουν γενιές και γενιές. Στη σειρά «Χωρίε σωσίβιο» υπάρχουν τέτοια βιβλία. Τους ήρωές τους σίγουρα ούτε κι εμείς που τους γράψαμε δεν μπορούμε να τους ξεπεράσουμε. 

ΒΝ: Αν σας ρωτήσει ένας γονιός: «Εσείς, ως συγγραφέας, τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει στην Α΄ Δημοτικού για να μη χάσουν τα πρωτάκια την απόλαυση της ανάγνωσης;» 

ΒΗ: Αν θέλουμε τα παιδιά να μάθουν υπολογιστές, πηγαίνουμε στο Εργαστήριο Πληροφορικής, και για τη φυσική αγωγή πηγαίνουμε στα γήπεδα. Έτσι, αφού θέλουμε τα παιδιά να μάθουν ανάγνωση, πρέπει στην τάξη ή τουλάχιστον στο σχολείο να έχουμε μια βιβλιοθήκη με πολλά κατάλληλα βιβλία για πρώτη ανάγνωση. Κι επειδή ο καθένας έχει τον δικό του ρυθμό ανάγνωσης, το κάθε παιδί θα διάβαζε τα βιβλία που του ταιριάζουν, σε βαθμό δυσκολίας και σε μέγεθος κειμένου. Έτσι κανένα δε θα βαριόταν, κανένα δε θα δυσκολευόταν, γιατί απλά καθένα θα διάλεγε μαζί με τη δασκάλα του το βιβλίο που του αρέσει κι η απόλαυση της ανάγνωσης όχι μόνο δε θα χανόταν, αλλά θα πολλαπλασιαζόταν. 

ΜΠ: Νομίζω ότι ο μόνος τρόπος είναι να αγαπήσουν μια ιστορία. Να τη διαβάσουν κάνοντας λάθη στην ανάγνωση. Να την ακούσουν. Να παίξουν μια ιστορία. Να τη ζωγραφίσουν. Κι αν ξεκινήσουν, τότε σίγουρα θα θέλουν να κολυμπήσουν ξανά και σε πιο βαθιά νερά. Έτσι λοιπόν θα έλεγα βιβλία, βιβλία, πολλά διαφορετικά βιβλία για να βρούνε τα παιδιά εκείνο που θα τα ταξιδέψει όπου θέλουν. Βιβλία πρώτης ανάγνωσης, όπως η σειρά «Χωρίς σωσίβιο», που θα τα ενθαρρύνουν, γιατί αν μπορείς να ολοκληρώσεις την πρώτη ιστορία, τότε ανοίγει η όρεξη και πιο εύκολα γίνεσαι βιβλιοφάγος. 

ΒΝ: Έχετε και οι δύο μεγάλα παιδιά που ως πρωτάκια πρόλαβαν τη σειρά ΧΩΡΙΣ ΣΩΣΙΒΙΟ. Σήμερα αγαπούν το βιβλίο; Και αν ναι, τι διαφορά κάνει αυτό στη ζωή τους σήμερα; 

ΜΠ: Όταν ξεκίνησε η σειρά, τα παιδιά μου ήταν 3 και 8. Ήμουνα ακόμα γεμάτη ερωτηματικά για το πώς θα τους κάνω να αγαπήσουν τα βιβλία. Τώρα, 20 χρόνια μετά, νομίζω πως μπορώ να πω πως το πείραμα πέτυχε. Πώς; Διαβάζαμε πολλά βιβλία, λέγαμε πολλά παραμύθια. Τα βράδια «ξεπλέναμε» όλη τη μέρα μέσα από τις ιστορίες της καληνύχτας. Σήμερα και τα δυο παιδιά αγαπούν τα βιβλία και χαίρομαι όταν ανταλλάσσουμε βιβλία που αγαπήσαμε, όταν διαβάζω βιβλία που έχουν σημειώσει. Νιώθω μεγάλη χαρά γιατί ξέρω πως τα παιδιά που αγαπούν τα βιβλία θα αγαπούν και τη ζωή. Γιατί, όπως έλεγε ο Μαρκ Τουέιν, τα βιβλία είναι γι’ αυτούς που θέλουν να είναι οπουδήποτε και νομίζω πως το μόνο που μπορώ να ευχηθώ είναι παιδιά που δεν κλείνονται μπροστά στον υπολογιστή, αλλά λαχταρούν να ζήσουν τον κόσμο όλο. 

ΒΗ: Τα παιδιά μου πήγαν σχολείο με τους ήρωες από τα βιβλία της σειράς «Χωρίς σωσίβιο» και νομίζω αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή τους ως αυτόνομους αναγνώστες. Στην κόρη μου άρεσαν οι παραμυθένιοι ήρωες όπως ο Βιβλιοπόντικας, ενώ στον γιο μου οι ιστορίες από καθημερινά περιστατικά παιδιών στο σπίτι ή στο σχολείο, όπως τα παιδιά από το «Άριστα 10!». Ακόμη και σήμερα ως ενήλικες έχουν διαφορετικά γούστα. 

ΒΝ: Αν σήμερα είχατε ένα παιδί στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που θα κάνατε, αξιοποιώντας την εμπειρία που έχετε αποκτήσει; 

ΒΗ: Θα γέμιζα το δωμάτιο με βιβλία ιστοριών πρώτης ανάγνωσης, αφού για μερικούς ήρωες του είχα ήδη από το νηπιαγωγείο αφηγηθεί ιστορίες. Δηλαδή θα προσπαθούσα να ανεβάσω το ενδιαφέρον και τη διάθεση να διαβάσει μόνο του. Πολλούς από τους ήρωες θα μπορούσαμε να τους έχουμε ζωγραφίσει ή φτιάξει μαζί, ώστε μετά την ανάγνωση το παιχνίδι να συνεχιζόταν και το παιδί να έφτιαχνε νέες ιστορίες των ηρώων που συνάντησε στα βιβλία. Άλλωστε, μαζί με την ανάγνωση έρχεται και η γραφή. Ακούμε, διαβάζουμε, παίζουμε, γράφουμε ιστορίες. 

ΜΠ: Θα έκανα ακριβώς το ίδιο. Θα τους έπαιρνα αγκαλιά και θα μοιραζόμασταν μια ιστορία. Θα τους έλεγα πολλά παραμύθια «με το στόμα», όπως έλεγαν τα παιδιά μου, και θα τους διάβαζα τα βιβλία που διάλεγαν και θα τα ξαναδιάβαζα όσες φορές μου το ζητούσαν. Προσωπικά πιστεύω ότι μια από τις πιο επικίνδυνες περιόδους για να χάσουμε αναγνώστες στον δρόμο είναι η στιγμή που το παιδί αρχίζει να διαβάζει μόνο του. Εκείνη τη στιγμή πολλοί γονείς πιστεύουν πως ήρθε η στιγμή για το «τώρα μπορείς να διαβάσεις και μόνος σου, δε με χρειάζεσαι». Όμως οι ιστορίες είναι μοίρασμα. Κι ίσως τα παιδιά έχουν ανάγκη την αγκαλιά. Ας μην τους το στερούμε. Ας συνεχίσουμε να τους διαβάζουμε για πολλά πολλά χρόνια. 

Δείτε όλα τα βιβλία της σειράς «Χωρίς σωσίβιο» εδώ. 

Η Βασιλική Νίκα γεννήθηκε στην Χαλκίδα το 1963. Σπούδασε παιδαγωγικά και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη μεταφρασεολογία. Είναι διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, όπου υπηρετεί ως Ε.ΔΙ.Π. Από το 2001 μεταφράζει βιβλία κυρίως από τα ιταλικά. Το 2007 τιμήθηκε από την Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας με το Βραβείο Μετάφρασης ξένου λογοτεχνικού έργου για παιδιά ενώ το 2006 αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα Άντερσεν 2006. Παράλληλα είναι συγγραφέας πολλών εκπαιδευτικών βιβλίων, ενώ διευθύνει και τις λογοτεχνικές σειρές "Χωρίς Σωσίβιο" και "Στα Βαθιά" που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1964. Σπούδασε παιδαγωγικά και θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Από το 1984 εργάζεται στην πρωτοβάθμια ιδιωτική εκπαίδευση. Το 1995 εκδόθηκε «Η περιπέτεια της ζαρωμένης κάλτσας» (Εκδόσεις Δελφίνι), το πρώτο του βιβλίο για παιδιά. Το 1997 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ο Τριγωνοψαρούλης» (Εκδόσεις Πατάκη). Το διαφορετικό ψάρι έγινε ο πιο διάσημος Έλληνας σύγχρονος λογοτεχνικός ήρωας. Από τότε ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος έχει γράψει πολλά βιβλία για παιδιά και νέους. Πολλά από αυτά κυκλοφορούν και σε άλλες χώρες, όπως Ιρλανδία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Σερβία, Μαλαισία, Τουρκία, Κορέα και Κίνα. Βιβλία του έχουν τιμηθεί με βραβεία και επαίνους. Θεωρείται ο συγγραφέας της αποδοχής του διαφορετικού, της κατανόησης και του αλληλοσεβασμού. Εκτός από τη συγγραφή λογοτεχνικών έργων, ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος επισκέπτεται σχολεία και βιβλιοθήκες όπου συναντά τους μικρούς αναγνώστες του, μεταφράζει λογοτεχνικά έργα για παιδιά, σχεδιάζει προγράμματα για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και ασχολείται με την προώθηση της παιδικής λογοτεχνίας. Tο 2013 ανακηρύχθηκε από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Αγγελιαφόρος Ψυχικής Υγείας στα σχολεία. Από το 1994 είναι μέλος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, του οποίου υπήρξε πρόεδρος από το 2008 έως το 2015. Έχει προταθεί για το Astrid Lindgren Memorial Award και για το διεθνές βραβείο Hans Christian Andersen.