Αφιέρωμα στη Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη

Γράφει η Άρτεμις Μάνου

«Βρε γαϊδούρι!»

Όσοι είναι από παλιά στις Εκδόσεις Πατάκη γνωρίζουν την αγαπημένη προσφώνηση της Γαλάτειας Γρηγοριάδου-Σουρέλη που με πείραγμα, χιούμορ και αγάπη απηύθυνε στον συνομιλητή της και τη θυμούνται με χαμόγελο.

Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη λοιπόν (μα τι όνομα σιδηρόδρομος κι αυτό – και τι καλά που οι γονείς μου με ονόμασαν από την άλλη γιαγιά) ήταν έξυπνη, ζωντανή, αεικίνητη, ξεροκέφαλη, ντίβα, γελαστή, ανυπόφορη, απαιτητική, παραμυθού, loud, ατρόμητη, δυναμική, όμορφη, αστείρευτη σε όλα. Είχε πολλά ταλέντα, φαντασία, έντονο ταμπεραμέντο και σε τρέλαινε εύκολα, με την καλή και την κακή έννοια, ανάλογα. Αυτά έγραφε στο μπλογκ της η εγγονή της Όλγα Δαρκαδάκη, όταν η είδηση του θανάτου της τη βρήκε στην άλλη άκρη του κόσμου. 

Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη γεννήθηκε στην Καβάλα το 1930 και παρά τη δύσκολη παιδική ηλικία και τις κακουχίες του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου κατάφερε να επιβιώσει, να μάθει γράμματα, να σπουδάσει. Μεγαλωμένη από τεσσάρων ετών από πολύ αυστηρή μητριά, μπόρεσε να βρει τρόπο να συνδυάσει την αγάπη της για τα βιβλία με τις οικιακές εργασίες στις οποίες μαθήτευε (προκειμένου να γίνει μια καλή νοικοκυρά και σύζυγος) μαθαίνοντας το τυφλό πλέξιμο (όπως λέμε τυφλή δακτυλογράφηση), ώστε να μπορεί ταυτόχρονα να πλέκει και… να διαβάζει! Γιατί είχε μια ακόρεστη όρεξη για βιβλία, που δεν την εγκατέλειψε σχεδόν μέχρι τον θάνατό της, σημειώνει η κόρη της Νατάσα Δαρκαδάκη. Ακόμα κι όταν κόπηκε στην Έκθεση στις εξετάσεις για να μπει στο Πανεπιστήμιο, δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε να ψάχνει τον προορισμό της. Πάντως η πορεία της δεν θα επιβεβαίωνε αυτή την απόρριψη. 

Δεν καταβλήθηκε ούτε όταν έληξε ο πρώτος της γάμος και έπρεπε να ζήσει με τον κοινωνικό στιγματισμό και αποκλεισμό της χωρισμένης με τρία παιδιά γυναίκας. Αντίθετα, συνέχισε να μάχεται ακόμα πιο θαρραλέα. Δούλεψε ως πωλήτρια πλασιέ της αγγλικής εγκυκλοπαίδειας Claxton και μάλιστα τόσο αποτελεσματικά, που βρέθηκε στην κορυφή των πωλήσεων σε όλη την Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της τελετής προς τιμήν της, όμως, ο Άγγλος διευθυντής παρατήρησε με έκπληξη ότι η Γαλάτεια δε μιλούσε καθόλου αγγλικά! Αργότερα, μπήκε στη «Δαμασκό» και άρχισε να γράφει, ανοίγοντας το μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή της.

Ο Στέφανος Πατάκης θυμάται την πρώτη φορά που τη συνάντησε:

«Θυμάμαι τη Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη που για πρώτη φορά ήρθε με τον άντρα της στον 4o όροφο στη Θεμιστοκλέους... και με το που μπήκε μέσα, είπε “θέλω να γίνεις ο ατζέντης μου, να αναλάβεις να προωθήσεις τα πνευματικά μου δικαιώματα!”».

Είχε ήδη γράψει τα πρώτα της βιβλία, είχε βραβευτεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, αλλά είχε μπροστά της ακόμα πλήθος βιβλίων – συνολικά εξήντα. Μόνιμη έγνοια της ήταν να εμφυσήσει σε παιδιά και νέους βασικές ανθρώπινες αξίες: ελευθερία, αγάπη, αλληλεγγύη. Το 1982 με το βιβλίο της Παιχνίδι χωρίς κανόνες μιλά για έννοιες που ακόμα και σήμερα αποτελούν σημαντικά αιτήματα: πολυπολιτισμικότητα και ανεκτικότητα. Το βραβευμένο μυθιστόρημά της Εμένα με νοιάζει είναι ένα από τα πρώτα βιβλία με οικολογικό περιεχόμενο που εκδόθηκαν στην Ελλάδα και αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα της ΙΒΒΥ εκπροσωπώντας την Ελλάδα για Διεθνές Βραβείο Άντερσεν. Ήταν μία από τους συγγραφείς του αναγνωστικού της Δ΄ Δημοτικού και υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Σαλπίσματα και του περιοδικού Χελιδόνια, που εξέδιδε το Υπουργείο Παιδείας για τα παιδιά του δημοτικού, καθώς και ιδρυτικό μέλος του περιοδικού Διαδρομές για την παιδική και νεανική λογοτεχνία.

Το 1980 η Ακαδημία Αθηνών τη βράβευσε για το σύνολο του έργου της και την προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία.

Η σχέση της Γαλάτειας Γρηγοριάδου-Σουρέλη με τη θρησκεία είναι γνωστή. Όπως έλεγε η ίδια, βρισκόταν σε ανοιχτή επικοινωνία με τον Θεό, που πάντα εκπλήρωνε κάθε αίτημά της, μικρό ή μεγάλο, και που συνήθως αφορούσε τους άλλους. «Ο Μεγαλοδύναμος έχει μια ειδική υπηρεσία για τη Γαλάτεια» έλεγε ο δεύτερος και πολυαγαπημένος της σύζυγος, στήριγμα και πρώτος αναγνώστης των βιβλίων της, Γιώργος Σουρέλης με τον οποίο απέκτησε το τέταρτο παιδί της. Η φίλη της και συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου μάς περιγράφει το ακόλουθο περιστατικό όταν κάποιο βράδυ μετά από φαγητό σε μακρινό προάστιο της Αθήνας το μοναδικό αυτοκίνητο της παρέας δεν παίρνει μπροστά:

Χειμώνας, μία η ώρα μετά τα μεσάνυχτα και όλες οι προσπάθειες για κλήση ραδιοταξί –εκείνης της εποχής– αποδείχτηκαν μάταιες. Η Γαλάτεια κρύωνε, δεν αισθανόταν καλά. Είχαν αρχίσει και κάτι προβλήματα με την καρδιά της λίγο καιρό πριν…

«Αχ, Θε’ μου!» αναστέναξε. «Χρειαζόμαστε ένα ταξί. Είμαι ψόφια από την κούραση κι έχω αύριο πολλή δουλειά. Να βγούμε στο δρόμο, μήπως περάσει κανένα...»

«Ταξί περαστικό είναι το τελευταίο πράγμα που μπορούμε να βρούμε τέτοια ώρα σε τούτη την ερημιά» της αποκρίθηκα ολότελα απελπισμένη.

 Πραγματικά η περιοχή φαινόταν έρημη μέσα στη νύχτα.

 «Αχ, Θε’ μου, χρειαζόμαστε ένα ταξί» ξανάπε η Γαλάτεια.

 Και τότε άξαφνα φάνηκε να έρχεται από το πουθενά ένα ταξί.

Κάτι αντίστοιχο θυμάται και ο γιος της Γιάννης Σουρέλης:

Μια μέρα είχε τριάντα χιλιάδες για να πληρώσει το ενοίκιό της. Όλα της τα λεφτά. Χτυπάει το κουδούνι και μια γειτόνισσα της εξηγεί την ανάγκη της και της τα ζητάει. Η Γαλάτεια τα δίνει και όλοι την κοιτάζουμε απορημένοι. «Έχει ο θεός» λέει, «τα έχει μεγαλύτερη ανάγκη από εμάς». Βγαίνει στην Πατησίων για δουλειά και όπως κατεβαίνει από το τρόλεϊ, τη σταματά ένας παλιός γνωστός της, της δίνει έναν φάκελο και την ευχαριστεί για τα δανεικά που του είχε δώσει σε χρόνο ανύποπτο. Τον ανοίγει και μέσα έχει τριάντα χιλιάρικα. Έτσι απλά. Πάντοτε έτσι γινόταν σε όλη της τη ζωή.

Όμως, αν και η βαθιά χριστιανική της πίστη είναι παρούσα στα βιβλία της, «ούτε για μια στιγμή δεν ολισθαίνουν προς τον διδακτισμό, ούτε σε μια παράγραφο δεν παύουν να είναι πρώτα απ’ όλα λογοτεχνία» σημειώνει η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου.

Με παραίνεση από την εκκλησία άλλωστε ταξίδεψε στη Αφρική και βάσει των εμπειριών της έγραψε τρία μυθιστορήματα. Για περισσότερα από είκοσι χρόνια, μάλιστα, διατηρούσε εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή στη συχνότητα της Πειραϊκής Εκκλησίας με τίτλο Κουβεντούλες με τη Γαλάτεια, προσπαθώντας με λόγο ευχάριστο και αυθόρμητο να εμπνεύσει αισιοδοξία και ελπίδα στους ακροατές της.

Η σχέση της με τη μαγειρική ήταν, επίσης, γνωστή στον στενό αλλά και ευρύτερο κύκλο της. Με τον καιρό έμαθε και τον Σουρέλη να μαγειρεύει, τόσο καλά, που την ξεπέρασε και πλέον στα τραπέζια μαγείρευε αυτός, παρόλο που εκείνη δεν το παραδεχόταν. Μας έλεγε πάντα: «’Εκανα ΕΝΑ κοκκινιστό, μούρλια!», αλλά το μόνο που είχε κάνει ίσως ήταν να ανακατέψει λίγο το φαγητό την ώρα που μαγειρευόταν! θυμάται η κόρη της. 

Μητέρα τεσσάρων παιδιών, αργότερα γιαγιά και βέβαια παραγωγικότατη συγγραφέας, έβρισκε πάντα χρόνο να συμμετέχει εθελοντικά σε κινήσεις προστασίας του περιβάλλοντος και του καταναλωτή και σε πολλές εθελοντικές οργανώσεις. Δε σταμάτησε ποτέ να επισκέπτεται σχολεία και να μιλά στα παιδιά και να συμμετέχει ενεργά σε κάθε εκδήλωση που θεωρούσε πως θα έχει θετική επιρροή στους νέους ανθρώπους. Η κοινωνική ευθύνη και η διάθεση προσφοράς αποτυπώνεται σε κάθε βιβλίο, κάθε δράση, κάθε λόγο που απηύθυνε στους αναγνώστες της, για να μεταδώσει το αίσθημα της ευθύνης προς τον συνάνθρωπο και τον κόσμο:

«Εμένα με νοιάζει να αγωνιστείς για να φτιάξουμε έναν καλύτερο κόσμο, εμένα με νοιάζει να ξέρεις πως τέλος δεν έχει η αγάπη, να μη χάνεις την ελπίδα και να μην ξεχνάς πως, ναι, υπάρχουν λύκοι, δράκοι, μάγισσες, μα, αν κοπιάσεις, θα βρεις το αθάνατο νερό».

Υπήρξε, ακόμα, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Γυναικών παλεύοντας για τα δικαιώματα και την αυτονομία της γυναίκας, αλλά ταυτόχρονα για την αναγνώριση του ρόλου της ως μητέρας και συζύγου. Αν και πίστευε βαθιά στις παραδόσεις, φαίνεται ότι η ίδια δεν υπήρξε μια «παραδοσιακή» μητέρα και γιαγιά. Η εγγονή της σημειώνει σχετικά:

Η ενήλική μου ζωή αντίστοιχα έχει επηρεαστεί [ενν. από τη Γαλάτεια]. Σε μια εποχή που οι γυναίκες ακόμη δεν είχαν λόγο, εκείνη φρόντισε να έχει δυνατή φωνή και να καλλιεργήσει την ίδια δύναμη στα παιδιά της, και κατά συνέπεια και στα εγγόνια της. Ταξίδεψε, έζησε γεμάτη ζωή, έκανε αυτά που ήθελε και δεν περιορίστηκε από κανέναν. Αν δεν μπορώ να είμαι στην κηδεία της τη Δευτέρα, είναι γιατί κυνηγώ τα ονειρά μου πέρα από τα σύνορα, όπως περίπου έκανε κι εκείνη.

Ήταν 86, έφυγε ήρεμα στον ύπνο της, στο κρεβάτι της, με τα αγαπημένα της εικονίσματα και τα άπειρα βιβλία. Μας άφησε άπλετο υλικό για να τη θυμόμαστε στα καλύτερά της. Δεν μπορώ να βγάλω φωτογραφία και να μη τη θυμηθώ να λέει «να είναι ομιλούσα» –και να βγαίνει μετά κουνημένη τουλάχιστον στις μισές– γιατί να χάνεις χρόνο να ποζάρεις άλλωστε, όταν μπορείς να μιλάς;

Ο γιος της Γιάννης Σουρέλης σε ένα άρθρο του την αποχαιρετά: «Θα μου λείψεις. Θα μου λείψει η φωνή σου στα αυτιά μου: «Καλημέρα γαϊδούρι μου, γιαβρί μου, τι κάνεις; Μη ξεχνάς να μ’ αγαπάς».

Μια φωνή που κι εδώ, στις Εκδόσεις Πατάκη, ξέρουμε καλά. Και είναι σα να την ακούμε, εμείς που για πάντα την αγαπήσαμε, καθώς κοιτάζουμε τη φωτογραφία που συνοδεύει το παρόν κείμενο – ακόμα κι αν δεν είναι «ομιλούσα». 

Για το αφιέρωμα αντλήθηκαν πληροφορίες από τις ακόλουθες ιστοσελίδες:
https://lotypetrovits.blogspot.com/2013/06/blog-post_18.html 
https://www.themamagers.gr/tha-sou-po-mia-istoria/galatia-grigoriadi-soureli-mana-mou-opos-den-tin-gnorise-kanis/
https://earthtoolga.wordpress.com/2016/09/25/πλήρης-ημερών/
https://imkifissias.gr/index.php/9-uncategorised/1122-galateia-grigoriadou-soureli
όπως επίσης από την παρουσίαση της Νατάσας Δαρκαδάκη, κόρης της συγγραφέα, στις 7/3/2017 σε εκδήλωση/αφιέρωμα στη Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη στο Βιβλιοπωλείο ΙΑΝΟΣ

Δείτε όλα τα βιβλία της Γαλάτειας Γρηγοριάδου-Σουρέλη στις Εκδόσεις Πατάκη εδώ.

Η Άρτεμις Μάνου είναι φιλόλογος και θεατροπαιδαγωγός.