Εκπαιδευτικά βιβλία30 Νοε 1900
ΣΤΟ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΠΑΤΑΚΗ
ΣΤΟ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΤΗΣ 21/02/2003 ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΤΙΤΑΝΙΑ
ΜΕ ΕΚΔΟΤΕΣ ΤΗΣ EEPG ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
ΣΤΟ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΤΗΣ 21/02/2003 ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΤΙΤΑΝΙΑ
ΜΕ ΕΚΔΟΤΕΣ ΤΗΣ EEPG ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
Κυρίες και κύριοι,
Σας καλωσορίζω στη σημερινή μας συνάντηση. Η αφορμή να συγκεντρωθούμε σήμερα εδώ είναι η επίσκεψη Ευρωπαίων εκδοτών που εκδίδουν εκπαιδευτικά βιβλία και έχουν ιδρύσει μια ένωση που ονομάζεται EuropeanEducationalPublishingGroup. Η ομάδα αυτή αποτελείται από Ευρωπαίους εκδότες, έναν από κάθε χώρα, από 27 διαφορετικά ευρωπαϊκά κράτη. Την Ελλάδα εκπροσωπούν οι Εκδόσεις Πατάκη. Σήμερα από τα 27 μέλη παρόντες είναι εκπρόσωποι από 8 χώρες και ο διευθυντής του κεντρικού γραφείου κος PrebenSpath, ο οποίος θα πάρει το λόγο στη συνέχεια και θα σας παρουσιάσει τους καλεσμένους μας.
Παρακαλέσαμε τους ευρωπαίους συναδέλφους μας να έρθουν σ’ αυτή τη συνάντηση με Έλληνες που ανήκουν στην εκπαιδευτική οικογένεια με την ευρύτερη έννοια του όρου, με σκοπό να συζητήσουμε για το παρόν και το μέλλον του εκπαιδευτικού βιβλίου. Βέβαια, αυτό που μας έκανε να επιδιώξουμε αυτή τη συζήτηση είναι η διαφορά στο σύστημα της έκδοσης των εκπαιδευτικών βιβλίων μεταξύ της Ελλάδας και των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών.
Είναι δυστύχημα για τη χώρα μας το εντελώς συγκεντρωτικό σύστημα, ένα σύστημα που εκφράζει κακομοιριά, που φοβάται την εξέλιξη, που αδυνατεί να ανοιχτεί στην κοινωνία. Όλα στην Ελλάδα καθορίζονται από την κεντρική εξουσία, η οποία προσπαθεί να διαμορφώσει πολύ συγκεκριμένα το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί κάθε σχολείο, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία ελευθερία, καμία δυνατότητα προσαρμογής αυτού που διδάσκεται προς τις ανάγκες του κάθε σχολείου και του κάθε μαθητή.
Πολύ συγκεκριμένα είναι τα αναλυτικά προγράμματα, ένα το βιβλίο και από το ένα βιβλίο πολλές φορές ορίζεται ακριβώς τι θα πρέπει να διδαχτεί, τι θα πρέπει να εξεταστεί. Το αποτέλεσμα το ξέρετε: Αρχαία Ελληνικά στη β’ λυκείου, θα διαβάσετε από την Αντιγόνη αυτούς τους στίχους από το αρχαίο κείμενο, θα παραλείψετε τους επόμενους, θα διαβάσετε τους υπόλοιπους από μετάφραση, θα εξεταστείτε και σε ό,τι περιλαμβάνει η εισαγωγή και ούτω καθεξής. Το αποκορύφωμα, όταν έρχεται η ώρα των εξετάσεων και κυρίως για τη β’ και τη γ’ λυκείου: το θέμα είναι δύσκολο, το θέμα είναι εύκολο, η ερώτηση όπως τέθηκε δεν υπάρχει στο σχολικό εγχειρίδιο, ο καθηγητής ο οποίος θα διορθώσει το γραπτό θα πάρει το βιβλίο και θα κοιτάζει κατά γράμμα αν ο μαθητής γράφει ό,τι γράφει το σχολικό βιβλίο κτλ.
Αυτή η εικόνα του σχολικού βιβλίου στην Ελλάδα εκφράζει και όλη τη δομή της εκπαίδευσής μας. Άκρατος συγκεντρωτισμός: το κράτος διαχειρίζεται με απόλυτη εξουσία την εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος διαχειρίζεται την ιστορία, τη γλώσσα, την επιστήμη. Αλλά το κράτος πολύ συχνά ταυτίζεται με το κόμμα ή τα κόμματα. Η κυβέρνηση ή το κυβερνών κόμμα εξουσιάζει την εκπαιδευτική διαδικασία και η αντιπολίτευση, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, περιμένουν στη γωνία για να εκμεταλλευτούν κομματικά τα προβλήματα και να εμποδίσουν κάθε ρηξικέλευθη προσπάθεια. Το έργο αυτό το έχουμε δει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια με εναλλασσόμενα πρόσωπα και παρατάξεις στους κυρίους ρόλους. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο λειτουργίας είναι φυσικό στη χώρα μας να υπάρχει για κάθε μάθημα ένα και μοναδικό βιβλίο για όλους τους μαθητές της χώρας, βιβλίο μάλιστα εκδιδόμενο (συνήθως κατ’ ανάθεση) από κρατικούς οργανισμούς.
Αντίθετη με την πραγματικότητα αυτή είναι η κατάσταση στην Ευρώπη. Διάβασα σε περίληψη όσα θα μας πει σε λίγο ο κύριος Spath. Διαπίστωσα άλλη μια φορά ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ένα σύστημα ελεύθερης συγγραφής, έκδοσης και επιλογής μέσα σε ένα πλαίσιο κοινά αποδεκτό. Υπάρχει ένα γενικό πλαίσιο σπουδών με κάποιες γενικές οδηγίες, αλλά κάθε σχολείο έχει τη δυνατότητα να επιλέγει τις δικές του μεθόδους, να επιλέγει τα δικά του βιβλία, το δικό του εκπαιδευτικό υλικό, να προσαρμόζει όλα αυτά στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Ένα δείγμα του τι μπορεί να πετύχει ένα τέτοιο σύστημα: έχω στα χέρια μου δύο βιβλία που βραβεύτηκαν στον διαγωνισμό της EEPG. Ένα βιβλίο Βιολογίας του εκδοτικού οίκου NaturochKultur από τη Σουηδία και ένα βιβλίο για την εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας του εκδοτικού οίκου LehrmittelverlagdesKantonsZurich από την Ελβετία.
Φαντάζομαι ότι σ’ αυτές τις κοινωνίες η περίφημη αξιολόγηση δεν πρέπει να είναι μια ταξινόμηση των μαθητών σε μια κλίμακα κατακόρυφη (οι πολύ άξιοι, οι λιγότερο άξιοι και οι ανίκανοι), αλλά μια προσπάθεια που κατατείνει στο να βοηθήσει τον κάθε μαθητή να καταλάβει τον εαυτό του, τις κλίσεις του, τις αδυναμίες του, τις δυνατότητές τους, έτσι ώστε να προχωρήσει και στην επιλογή του επαγγέλματός του, αλλά και στη βελτίωσή του ως ατόμου, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη να συγκρίνεται με τα υπόλοιπα άτομα.
Όμως έγιναν και στην Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια κάποιες κινήσεις αλλαγής. Το ’89 και το ’90 οι τότε μεταβατικές κυβερνήσεις και στη συνέχεια η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχαν αρχίσει να προβληματίζονται για το θέμα του σχολικού βιβλίου. Έγιναν τότε οι πρώτες συζητήσεις για την αντικατάσταση του ενός και μοναδικού βιβλίου με τη δυνατότητα να υπάρχουν πολλά βιβλία τα οποία θα επιλέγονται από το κάθε σχολείο. Σ’ αυτό το κλίμα των συζητήσεων οι Εκδόσεις Πατάκη ανταποκρίθηκαν με ένα σεμινάριο που οργάνωσαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα το σχολικό βιβλίο. Ήμουν κι εγώ τότε ένας από τους ομιλητές, είχα εκφράσει τους προβληματισμούς μου, είχα αναφέρει το τι συμβαίνει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ακούστηκαν εκεί πολλές και ενδιαφέρουσες εισηγήσεις και είχαν έρθει μάλιστα και ορισμένοι εκπρόσωποι από τη Γαλλία, εκπαιδευτικοί και εκδότες. Όλες αυτές οι εισηγήσεις εκδόθηκαν από τις Εκδόσεις Πατάκη σ’ έναν τόμο από τον οποίο θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα της ομιλίας της κας MarianneField, επιθεωρήτριας γαλλικών σχολείων: «...Η εκπαιδευτική ομάδα κάθε σχολείου συγκεντρώνεται και αποφασίζει ποια εγχειρίδια θα επιλέξει. Τα εγχειρίδια αυτά αγοράζονται με κοινοτική φροντίδα, μιας και τα σχολεία στη Γαλλία είναι κοινοτικά, δηλαδή η δημαρχία προσφέρει κάποια επιχορήγηση προκειμένου να αγοραστούν τα σχολικά βιβλία. Τα βιβλία αυτά δίνονται στα παιδιά δωρεάν για έναν χρόνο. Γι’ αυτό με εξέπληξε το γεγονός ότι τα παιδιά στην Ελλάδα, στο τέλος της χρονιάς καίνε τα βιβλία τους. Τα βιβλία στη Γαλλία είναι σχεδόν κάτι το ιερό. Τα παιδιά μαθαίνουν (τις περισσότερες φορές, όχι βέβαια πάντοτε...) στο σχολείο πώς να τα χρησιμοποιούν, μαθαίνουν να μη σημειώνουν τίποτε πάνω σε αυτά και να μην τα καταστρέφουν, μιας και θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια κι από άλλα παιδιά. Τα σχολικά βιβλία έχουν μια δική τους, ξεχωριστή μυρωδιά και γι’ αυτό στην αρχή του χρόνου οι μικροί μαθητές ανοίγουν τα καινούργια βιβλία και τα μυρίζουν, αποκτώντας έτσι την αίσθηση πως το σχολείο αρχίζει και πάλι. Είναι μια ολόκληρη ιεροτελεστία το σχολικό βιβλίο στη Γαλλία. Το σχολικό εγχειρίδιο αποτελεί σήμερα ένα εργαλείο γνώσης, ένα βιβλίο ανάμεσα στα τόσα άλλα. Η αντίληψη για την ανάγνωση έχει αλλάξει. Δεν πάει τόσο πολύς καιρός που μαθαίναμε απ’ έξω κάποιες περιλήψεις και που μεταφέραμε επακριβώς στην ομιλία μας τα λόγια του βιβλίου. Στο σχολείο που θα συναντούσαμε πριν εκατό χρόνια, το σχολικό βιβλίο αποτελούσε και το πρόγραμμα. Μαθαίναμε ότι χρειαζόταν, διαβάζοντας απλά το σχολικό βιβλίο. Σήμερα το σχολικό βιβλίο είναι από τα εργαλεία που οδηγούν στη γνώση, ανάμεσα σε τόσα άλλα, όπως τα βιβλία της παιδικής λογοτεχνίας, με τη βοήθεια των οποίων ο παιδαγωγός μπορεί να μαθαίνει στους μαθητές του να διαβάζουν. Οπότε, σ΄ αυτήν την περίπτωση, το λογοτεχνικό βιβλίο μεταφέρεται σε σχολικό εγχειρίδιο». Αυτά έλεγε το 1990 η κα MarianneField και δυστυχώς αυτά για τη χώρα μας το 2003 ακόμα αποτελούν ένα όνειρο το οποίο προς το παρόν φαίνεται ανεκπλήρωτο
Από τότε βέβαια έχουν περάσει πολλά χρόνια και στην ελληνική κοινωνία ο προβληματισμός για το σχολικό βιβλίο δεν έπαψε να υπάρχει. Ήδη έχουμε μια πρώτη προσπάθεια απαλλαγής από τη μονομέρεια του ενός βιβλίου με τη μεταρρύθμιση που έγινε επί υπουργίας του κου Γεράσιμου Αρσένη. Αυτή η μεταρρύθμιση, παρά τις κάποιες υπερβολές, παρά τα λάθη στην εφαρμογή της, βρισκόταν στη σωστή κατεύθυνση. Όσον αφορά το σχολικό βιβλίο, δεν έκανε το παν, όμως προχώρησε στα πρώτα γενναία βήματα με ένα μεταβατικό σύστημα: πάλι με τη φροντίδα του κράτους αλλά με τη συμμετοχή των εκδοτών όπως και κάθε πολίτη, το υπουργείο δημιούργησε σε κάθε μάθημα δύο ή τρία διαφορετικά σχολικά βιβλία, από τα οποία κάθε σχολείο θα επέλεγε το δικό του. Ήταν πράγματι ένα βήμα για να ξεφύγουμε από την παντοδυναμία και τη μονολιθικότητα του μοναδικού βιβλίου και να προχωρήσουμε σ’ ένα σύστημα επιλογής, σε ένα σύστημα όπου θα μπορούσε κανείς να λειτουργήσει πιο ελεύθερα. Σ’ αυτήν την προσπάθεια έλαβαν μέρος και οι Εκδόσεις Πατάκη, και 53 τίτλοι βιβλίων και εκπαιδευτικού υλικού δικοί μας εγκρίθηκαν και κυκλοφόρησαν στα σχολεία.
Δυστυχώς, όλο αυτό το εγχείρημα ήταν μόνο μια μικρή παρένθεση ενός έτους και μόνο. Την ιστορία τη γνωρίζουμε εμείς οι Έλληνες: η αναταραχή, η πολιτική κρίση, οι καταλήψεις, η ανατροπή του συστήματος, και έτσι ξαναγυρίσαμε στη μονολιθικότητα του ενός βιβλίου. Και όλα αυτά σε μια εποχή που μιλάμε για σοβαρές αλλαγές, όπως η διαθεματικότητα, η ευέλικτη ζώνη, η χρήση νέων τεχνολογιών και τόσα άλλα.
Έτσι, λοιπόν, σήμερα οι Εκδόσεις Πατάκη θέτουν το ερώτημα αν πρέπει, αν θέλουμε, αν μπορούμε να προχωρήσουμε ως χώρα στην αλλαγή. Εμείς πιστεύουμε ότι αυτό το συγκεντρωτικό σύστημα είναι τροχοπέδη στην παραπέρα εξέλιξη των εκπαιδευτικών μας πραγμάτων. Θεωρούμε ότι μόνο μέσα από έναν κοινωνικό διάλογο και μέσα από μια συμμετοχή όλων των συντελεστών της κοινωνίας, εκπαιδευτικών – μαθητών – γονέων – εκδοτών μπορεί να προκύψει το καλύτερο. Γι’ αυτό καλέσαμε τους Ευρωπαίους εκδότες να μας πουν τι συμβαίνει στις χώρες τους, να μας μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες. Καλέσαμε επίσης και Έλληνες από την εκπαιδευτική οικογένεια, ήδη στο πάνελ υπάρχουν αξιόλογοι εκπαιδευτικοί, οι κ.κ. Χριστίνα Αργυροπούλου, Γιώργος Βούτσινος, Αλεξάνδρα Κουλουμπαρίτση, Αναστασία Κωστάκη, Αντώνης Μπομπέτσης, Ιλιάνα Γκαβάκου. Είναι πολύ σημαντικό να ακούσουμε τις απόψεις τους.
Το βασικό μας ερώτημα μπορούμε να το αναλύσουμε στα εξής ερωτήματα:
1. Πώς λειτουργεί στο σύστημα συγγραφής, έκδοσης, προβολής, επιλογής, διανομής και αξιολόγησης των επίσημων σχολικών βιβλίων στις ευρωπαϊκές χώρες;
- Υπάρχει ένα ή πολλά βιβλία;
- Τα βιβλία γίνονται με βάση κάποιο αναλυτικό πρόγραμμα;
- Πόσο έγκαιρα γνωρίζουν οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία αυτή το αναλυτικό πρόγραμμα, δηλαδή πόσο χρόνο έχουν στη διάθεσή τους για τη συγγραφή των βιβλίων;
- Η συγγραφή των βιβλίων γίνεται από ομάδες; Υπάρχει η ευχέρεια να δοκιμαστούν τα βιβλία στην πράξη, πριν κυκλοφορήσουν ευρέως στα σχολεία;
- Στην έκδοση των βιβλίων συμμετέχει κάθε πολίτης, είτε συγγραφέας, είτε εκδότης;
- Υπάρχει κάποια επίσημη έγκριση από κεντρική επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας για τα βιβλία που θα δοθούν στα σχολεία ή επιλέγονται μόνο από τα σχολεία;
- Εφόσον υπάρχει μια επιτροπή που τα εγκρίνει, μεταξύ των εγκεκριμένων αυτών βιβλίων πώς γίνεται η επιλογή στα κατά τόπους σχολεία; Ποιος τα επιλέγει; Αυτός που διδάσκει, ο σύλλογος των διδασκόντων, η διεύθυνση ή μήπως η επιλογή γίνεται σε ανώτερο επίπεδο, σε επίπεδο π.χ. πόλης ή νομού;
- Συμμετέχει στην επιλογή όλη η κοινωνία, οι γονείς, οι μαθητές, π.χ;
- Πώς γίνεται η παραγωγή και η διανομή; Εφόσον οι εκδότες συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή, πώς γνωρίζουν αν το βιβλίο τους έχει επιλεγεί (από πόσα σχολεία, για πόσους μαθητές), ώστε να τυπώσουν τον απαιτούμενο αριθμό βιβλίων;
- Ποια προβλήματα αντιμετωπίζονται στην έκδοση ενός σχολικού βιβλίου; Υπάρχουν ομάδες; Ποιος δίνει τις κατευθύνσεις;
- Ποια είναι η αμοιβή των συγγραφέων;
- Η διανομή γίνεται από τον εκδότη κατευθείαν στο σχολείο ή παρεμβάλλεται ο βιβλιοπώλης; Τα βιβλία υπάρχουν και στο εμπόριο παράλληλα; Εκτός από το κάθε βιβλίο που δίδεται από το σχολείο στους μαθητές υπάρχουν και άλλα σχετικά βιβλία στις βιβλιοθήκες του σχολείου, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από μαθητές και διδάσκοντες ;
- Ποια άλλα βιβλία ή βοηθητικά υλικά υπάρχουν στις βιβλιοθήκες; Ποια η θέση του εξωσχολικού, του λογοτεχνικού, του επιστημονικού ή οποιουδήποτε άλλου βιβλίου στην εκπαίδευση;
2. Πώς ρυθμίζονται τα οικονομικά αυτού του συστήματος; Ποιος πληρώνει για την έκδοση των βιβλίων; Πληρώνει ο μαθητής, ο γονέας του; Πληρώνει η κοινότητα, ο δήμος, το κράτος; Πόσο ακριβά είναι τα σχολικά βιβλία; Τα βιβλία δίδονται στους μαθητές ή δανείζονται και επιστρέφονται στο τέλος του έτους; Και στην περίπτωση που τα βιβλία δανείζονται πόσες φορές τα βιβλία επαναχρησιμοποιούνται;
3. Η επιλογή επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες; Δηλαδή έχει σημασία η διαφήμιση που κάνει ο εκδότης; Έχουν σημασία οι γνωριμίες που έχει ο εκδότης; Υπάρχουν συμπτώματα διαφθοράς; Π.χ. περιπτώσεις που κάποιος εκδότης επιδιώκει να δωροδοκήσει κάποιους παράγοντες σε κάποιο σχολείο ώστε να επιλεγούν τα βιβλία του;
4. Υπάρχει στην κοινωνία ο φόβος ότι τα διαφορετικά βιβλία δημιουργούν μια ανισότητα μεταξύ των μαθητών; Μήπως υπάρχουν περιπτώσεις που κάποια σχολεία έχουν πάρει καλύτερα βιβλία ή ίσως και πιο ακριβά, ενώ κάποια άλλα σχολεία έχουν λιγότερο καλά βιβλία και ίσως πιο φθηνά; Και αυτό κάνει κάποιον να σκέφτεται ότι τα παιδιά δεν έχουν ίσες ευκαιρίες; Επίσης, υπάρχει πρόβλημα στη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος λόγω της ύπαρξης πολλών βιβλίων; Π.χ. υπάρχουν εξετάσεις που γίνονται σε όλη τη χώρα πάνω σε κοινά θέματα; Σ’ αυτήν την περίπτωση, εφόσον οι μαθητές εξετάζονται σε κοινά θέματα, το ότι ο καθένας έχει διαφορετικό βιβλίο, αυτό συνιστά πρόβλημα; Μήπως κάποιο θέμα δεν υπάρχει καθόλου σε κάποιο βιβλίο ή αναπτύσσεται ελλιπώς ή ίσως και εσφαλμένα;
5. Κάθε πότε γίνονται οι αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα και κάθε πότε συγγράφονται και εκδίδονται νέα βιβλία;
6. Ποια είναι η γενική αντιμετώπιση σε κάθε χώρα του συστήματος του ελεύθερου βιβλίου ή των πολλών βιβλίων; Ποια τα πλεονεκτήματα ή τα μειονεκτήματα; Η ύπαρξη πολλών βιβλίων και ανταγωνισμού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποιοτικώς καλύτερων βιβλίων; Επίσης η δυνατότητα να επιλέγει το κάθε σχολείο τα βιβλία που αυτό θέλει εκφράζει ενός είδους συμμετοχής της κοινωνίας στη διαδικασία ενός προϊόντος που έχει δημιουργηθεί για το κοινωνικό σύνολο; Δηλαδή αισθάνεται κανείς ότι δεν εξαρτώνται όλα από μια κεντρική επιτροπή, η οποία καθορίζει το περιεχόμενο των βιβλίων; Υπάρχουν πολλοί εκδότες που εκδίδουν πολλά βιβλία και πολλές συγγραφικές ομάδες; Υπάρχει η δυνατότητα για κάθε σχολείο να επιλέγει το βιβλίο που θεωρεί κατάλληλο για τους μαθητές του; Υπάρχει ίσως και μια επικοινωνία μεταξύ των διδασκόντων και του εκδοτικού οίκου με σκοπό να βελτιωθεί η έκδοση, διαδικασία στην οποία συμμετέχει ο μαθητής και οι γονείς; ΌΛες οι δυνατότητες θεωρούνται ως κάτι θετικό από τις κοινωνίες αυτές και εν τέλει αντικείμενα οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα;
Εγώ τελείωσα και περιμένω με πολύ ενδιαφέρον να ακούσω τόσο τους ξένους καλεσμένους μας όσο και τους Έλληνες. Τους ευχαριστώ όλους για τη συμμετοχή τους στη σημερινή συνάντηση και όλους εσάς που με ακούσατε.
Σας καλωσορίζω στη σημερινή μας συνάντηση. Η αφορμή να συγκεντρωθούμε σήμερα εδώ είναι η επίσκεψη Ευρωπαίων εκδοτών που εκδίδουν εκπαιδευτικά βιβλία και έχουν ιδρύσει μια ένωση που ονομάζεται EuropeanEducationalPublishingGroup. Η ομάδα αυτή αποτελείται από Ευρωπαίους εκδότες, έναν από κάθε χώρα, από 27 διαφορετικά ευρωπαϊκά κράτη. Την Ελλάδα εκπροσωπούν οι Εκδόσεις Πατάκη. Σήμερα από τα 27 μέλη παρόντες είναι εκπρόσωποι από 8 χώρες και ο διευθυντής του κεντρικού γραφείου κος PrebenSpath, ο οποίος θα πάρει το λόγο στη συνέχεια και θα σας παρουσιάσει τους καλεσμένους μας.
Παρακαλέσαμε τους ευρωπαίους συναδέλφους μας να έρθουν σ’ αυτή τη συνάντηση με Έλληνες που ανήκουν στην εκπαιδευτική οικογένεια με την ευρύτερη έννοια του όρου, με σκοπό να συζητήσουμε για το παρόν και το μέλλον του εκπαιδευτικού βιβλίου. Βέβαια, αυτό που μας έκανε να επιδιώξουμε αυτή τη συζήτηση είναι η διαφορά στο σύστημα της έκδοσης των εκπαιδευτικών βιβλίων μεταξύ της Ελλάδας και των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών.
Είναι δυστύχημα για τη χώρα μας το εντελώς συγκεντρωτικό σύστημα, ένα σύστημα που εκφράζει κακομοιριά, που φοβάται την εξέλιξη, που αδυνατεί να ανοιχτεί στην κοινωνία. Όλα στην Ελλάδα καθορίζονται από την κεντρική εξουσία, η οποία προσπαθεί να διαμορφώσει πολύ συγκεκριμένα το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί κάθε σχολείο, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία ελευθερία, καμία δυνατότητα προσαρμογής αυτού που διδάσκεται προς τις ανάγκες του κάθε σχολείου και του κάθε μαθητή.
Πολύ συγκεκριμένα είναι τα αναλυτικά προγράμματα, ένα το βιβλίο και από το ένα βιβλίο πολλές φορές ορίζεται ακριβώς τι θα πρέπει να διδαχτεί, τι θα πρέπει να εξεταστεί. Το αποτέλεσμα το ξέρετε: Αρχαία Ελληνικά στη β’ λυκείου, θα διαβάσετε από την Αντιγόνη αυτούς τους στίχους από το αρχαίο κείμενο, θα παραλείψετε τους επόμενους, θα διαβάσετε τους υπόλοιπους από μετάφραση, θα εξεταστείτε και σε ό,τι περιλαμβάνει η εισαγωγή και ούτω καθεξής. Το αποκορύφωμα, όταν έρχεται η ώρα των εξετάσεων και κυρίως για τη β’ και τη γ’ λυκείου: το θέμα είναι δύσκολο, το θέμα είναι εύκολο, η ερώτηση όπως τέθηκε δεν υπάρχει στο σχολικό εγχειρίδιο, ο καθηγητής ο οποίος θα διορθώσει το γραπτό θα πάρει το βιβλίο και θα κοιτάζει κατά γράμμα αν ο μαθητής γράφει ό,τι γράφει το σχολικό βιβλίο κτλ.
Αυτή η εικόνα του σχολικού βιβλίου στην Ελλάδα εκφράζει και όλη τη δομή της εκπαίδευσής μας. Άκρατος συγκεντρωτισμός: το κράτος διαχειρίζεται με απόλυτη εξουσία την εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος διαχειρίζεται την ιστορία, τη γλώσσα, την επιστήμη. Αλλά το κράτος πολύ συχνά ταυτίζεται με το κόμμα ή τα κόμματα. Η κυβέρνηση ή το κυβερνών κόμμα εξουσιάζει την εκπαιδευτική διαδικασία και η αντιπολίτευση, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, περιμένουν στη γωνία για να εκμεταλλευτούν κομματικά τα προβλήματα και να εμποδίσουν κάθε ρηξικέλευθη προσπάθεια. Το έργο αυτό το έχουμε δει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια με εναλλασσόμενα πρόσωπα και παρατάξεις στους κυρίους ρόλους. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο λειτουργίας είναι φυσικό στη χώρα μας να υπάρχει για κάθε μάθημα ένα και μοναδικό βιβλίο για όλους τους μαθητές της χώρας, βιβλίο μάλιστα εκδιδόμενο (συνήθως κατ’ ανάθεση) από κρατικούς οργανισμούς.
Αντίθετη με την πραγματικότητα αυτή είναι η κατάσταση στην Ευρώπη. Διάβασα σε περίληψη όσα θα μας πει σε λίγο ο κύριος Spath. Διαπίστωσα άλλη μια φορά ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ένα σύστημα ελεύθερης συγγραφής, έκδοσης και επιλογής μέσα σε ένα πλαίσιο κοινά αποδεκτό. Υπάρχει ένα γενικό πλαίσιο σπουδών με κάποιες γενικές οδηγίες, αλλά κάθε σχολείο έχει τη δυνατότητα να επιλέγει τις δικές του μεθόδους, να επιλέγει τα δικά του βιβλία, το δικό του εκπαιδευτικό υλικό, να προσαρμόζει όλα αυτά στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Ένα δείγμα του τι μπορεί να πετύχει ένα τέτοιο σύστημα: έχω στα χέρια μου δύο βιβλία που βραβεύτηκαν στον διαγωνισμό της EEPG. Ένα βιβλίο Βιολογίας του εκδοτικού οίκου NaturochKultur από τη Σουηδία και ένα βιβλίο για την εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας του εκδοτικού οίκου LehrmittelverlagdesKantonsZurich από την Ελβετία.
Φαντάζομαι ότι σ’ αυτές τις κοινωνίες η περίφημη αξιολόγηση δεν πρέπει να είναι μια ταξινόμηση των μαθητών σε μια κλίμακα κατακόρυφη (οι πολύ άξιοι, οι λιγότερο άξιοι και οι ανίκανοι), αλλά μια προσπάθεια που κατατείνει στο να βοηθήσει τον κάθε μαθητή να καταλάβει τον εαυτό του, τις κλίσεις του, τις αδυναμίες του, τις δυνατότητές τους, έτσι ώστε να προχωρήσει και στην επιλογή του επαγγέλματός του, αλλά και στη βελτίωσή του ως ατόμου, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη να συγκρίνεται με τα υπόλοιπα άτομα.
Όμως έγιναν και στην Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια κάποιες κινήσεις αλλαγής. Το ’89 και το ’90 οι τότε μεταβατικές κυβερνήσεις και στη συνέχεια η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχαν αρχίσει να προβληματίζονται για το θέμα του σχολικού βιβλίου. Έγιναν τότε οι πρώτες συζητήσεις για την αντικατάσταση του ενός και μοναδικού βιβλίου με τη δυνατότητα να υπάρχουν πολλά βιβλία τα οποία θα επιλέγονται από το κάθε σχολείο. Σ’ αυτό το κλίμα των συζητήσεων οι Εκδόσεις Πατάκη ανταποκρίθηκαν με ένα σεμινάριο που οργάνωσαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα το σχολικό βιβλίο. Ήμουν κι εγώ τότε ένας από τους ομιλητές, είχα εκφράσει τους προβληματισμούς μου, είχα αναφέρει το τι συμβαίνει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ακούστηκαν εκεί πολλές και ενδιαφέρουσες εισηγήσεις και είχαν έρθει μάλιστα και ορισμένοι εκπρόσωποι από τη Γαλλία, εκπαιδευτικοί και εκδότες. Όλες αυτές οι εισηγήσεις εκδόθηκαν από τις Εκδόσεις Πατάκη σ’ έναν τόμο από τον οποίο θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα της ομιλίας της κας MarianneField, επιθεωρήτριας γαλλικών σχολείων: «...Η εκπαιδευτική ομάδα κάθε σχολείου συγκεντρώνεται και αποφασίζει ποια εγχειρίδια θα επιλέξει. Τα εγχειρίδια αυτά αγοράζονται με κοινοτική φροντίδα, μιας και τα σχολεία στη Γαλλία είναι κοινοτικά, δηλαδή η δημαρχία προσφέρει κάποια επιχορήγηση προκειμένου να αγοραστούν τα σχολικά βιβλία. Τα βιβλία αυτά δίνονται στα παιδιά δωρεάν για έναν χρόνο. Γι’ αυτό με εξέπληξε το γεγονός ότι τα παιδιά στην Ελλάδα, στο τέλος της χρονιάς καίνε τα βιβλία τους. Τα βιβλία στη Γαλλία είναι σχεδόν κάτι το ιερό. Τα παιδιά μαθαίνουν (τις περισσότερες φορές, όχι βέβαια πάντοτε...) στο σχολείο πώς να τα χρησιμοποιούν, μαθαίνουν να μη σημειώνουν τίποτε πάνω σε αυτά και να μην τα καταστρέφουν, μιας και θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια κι από άλλα παιδιά. Τα σχολικά βιβλία έχουν μια δική τους, ξεχωριστή μυρωδιά και γι’ αυτό στην αρχή του χρόνου οι μικροί μαθητές ανοίγουν τα καινούργια βιβλία και τα μυρίζουν, αποκτώντας έτσι την αίσθηση πως το σχολείο αρχίζει και πάλι. Είναι μια ολόκληρη ιεροτελεστία το σχολικό βιβλίο στη Γαλλία. Το σχολικό εγχειρίδιο αποτελεί σήμερα ένα εργαλείο γνώσης, ένα βιβλίο ανάμεσα στα τόσα άλλα. Η αντίληψη για την ανάγνωση έχει αλλάξει. Δεν πάει τόσο πολύς καιρός που μαθαίναμε απ’ έξω κάποιες περιλήψεις και που μεταφέραμε επακριβώς στην ομιλία μας τα λόγια του βιβλίου. Στο σχολείο που θα συναντούσαμε πριν εκατό χρόνια, το σχολικό βιβλίο αποτελούσε και το πρόγραμμα. Μαθαίναμε ότι χρειαζόταν, διαβάζοντας απλά το σχολικό βιβλίο. Σήμερα το σχολικό βιβλίο είναι από τα εργαλεία που οδηγούν στη γνώση, ανάμεσα σε τόσα άλλα, όπως τα βιβλία της παιδικής λογοτεχνίας, με τη βοήθεια των οποίων ο παιδαγωγός μπορεί να μαθαίνει στους μαθητές του να διαβάζουν. Οπότε, σ΄ αυτήν την περίπτωση, το λογοτεχνικό βιβλίο μεταφέρεται σε σχολικό εγχειρίδιο». Αυτά έλεγε το 1990 η κα MarianneField και δυστυχώς αυτά για τη χώρα μας το 2003 ακόμα αποτελούν ένα όνειρο το οποίο προς το παρόν φαίνεται ανεκπλήρωτο
Από τότε βέβαια έχουν περάσει πολλά χρόνια και στην ελληνική κοινωνία ο προβληματισμός για το σχολικό βιβλίο δεν έπαψε να υπάρχει. Ήδη έχουμε μια πρώτη προσπάθεια απαλλαγής από τη μονομέρεια του ενός βιβλίου με τη μεταρρύθμιση που έγινε επί υπουργίας του κου Γεράσιμου Αρσένη. Αυτή η μεταρρύθμιση, παρά τις κάποιες υπερβολές, παρά τα λάθη στην εφαρμογή της, βρισκόταν στη σωστή κατεύθυνση. Όσον αφορά το σχολικό βιβλίο, δεν έκανε το παν, όμως προχώρησε στα πρώτα γενναία βήματα με ένα μεταβατικό σύστημα: πάλι με τη φροντίδα του κράτους αλλά με τη συμμετοχή των εκδοτών όπως και κάθε πολίτη, το υπουργείο δημιούργησε σε κάθε μάθημα δύο ή τρία διαφορετικά σχολικά βιβλία, από τα οποία κάθε σχολείο θα επέλεγε το δικό του. Ήταν πράγματι ένα βήμα για να ξεφύγουμε από την παντοδυναμία και τη μονολιθικότητα του μοναδικού βιβλίου και να προχωρήσουμε σ’ ένα σύστημα επιλογής, σε ένα σύστημα όπου θα μπορούσε κανείς να λειτουργήσει πιο ελεύθερα. Σ’ αυτήν την προσπάθεια έλαβαν μέρος και οι Εκδόσεις Πατάκη, και 53 τίτλοι βιβλίων και εκπαιδευτικού υλικού δικοί μας εγκρίθηκαν και κυκλοφόρησαν στα σχολεία.
Δυστυχώς, όλο αυτό το εγχείρημα ήταν μόνο μια μικρή παρένθεση ενός έτους και μόνο. Την ιστορία τη γνωρίζουμε εμείς οι Έλληνες: η αναταραχή, η πολιτική κρίση, οι καταλήψεις, η ανατροπή του συστήματος, και έτσι ξαναγυρίσαμε στη μονολιθικότητα του ενός βιβλίου. Και όλα αυτά σε μια εποχή που μιλάμε για σοβαρές αλλαγές, όπως η διαθεματικότητα, η ευέλικτη ζώνη, η χρήση νέων τεχνολογιών και τόσα άλλα.
Έτσι, λοιπόν, σήμερα οι Εκδόσεις Πατάκη θέτουν το ερώτημα αν πρέπει, αν θέλουμε, αν μπορούμε να προχωρήσουμε ως χώρα στην αλλαγή. Εμείς πιστεύουμε ότι αυτό το συγκεντρωτικό σύστημα είναι τροχοπέδη στην παραπέρα εξέλιξη των εκπαιδευτικών μας πραγμάτων. Θεωρούμε ότι μόνο μέσα από έναν κοινωνικό διάλογο και μέσα από μια συμμετοχή όλων των συντελεστών της κοινωνίας, εκπαιδευτικών – μαθητών – γονέων – εκδοτών μπορεί να προκύψει το καλύτερο. Γι’ αυτό καλέσαμε τους Ευρωπαίους εκδότες να μας πουν τι συμβαίνει στις χώρες τους, να μας μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες. Καλέσαμε επίσης και Έλληνες από την εκπαιδευτική οικογένεια, ήδη στο πάνελ υπάρχουν αξιόλογοι εκπαιδευτικοί, οι κ.κ. Χριστίνα Αργυροπούλου, Γιώργος Βούτσινος, Αλεξάνδρα Κουλουμπαρίτση, Αναστασία Κωστάκη, Αντώνης Μπομπέτσης, Ιλιάνα Γκαβάκου. Είναι πολύ σημαντικό να ακούσουμε τις απόψεις τους.
Το βασικό μας ερώτημα μπορούμε να το αναλύσουμε στα εξής ερωτήματα:
1. Πώς λειτουργεί στο σύστημα συγγραφής, έκδοσης, προβολής, επιλογής, διανομής και αξιολόγησης των επίσημων σχολικών βιβλίων στις ευρωπαϊκές χώρες;
- Υπάρχει ένα ή πολλά βιβλία;
- Τα βιβλία γίνονται με βάση κάποιο αναλυτικό πρόγραμμα;
- Πόσο έγκαιρα γνωρίζουν οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία αυτή το αναλυτικό πρόγραμμα, δηλαδή πόσο χρόνο έχουν στη διάθεσή τους για τη συγγραφή των βιβλίων;
- Η συγγραφή των βιβλίων γίνεται από ομάδες; Υπάρχει η ευχέρεια να δοκιμαστούν τα βιβλία στην πράξη, πριν κυκλοφορήσουν ευρέως στα σχολεία;
- Στην έκδοση των βιβλίων συμμετέχει κάθε πολίτης, είτε συγγραφέας, είτε εκδότης;
- Υπάρχει κάποια επίσημη έγκριση από κεντρική επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας για τα βιβλία που θα δοθούν στα σχολεία ή επιλέγονται μόνο από τα σχολεία;
- Εφόσον υπάρχει μια επιτροπή που τα εγκρίνει, μεταξύ των εγκεκριμένων αυτών βιβλίων πώς γίνεται η επιλογή στα κατά τόπους σχολεία; Ποιος τα επιλέγει; Αυτός που διδάσκει, ο σύλλογος των διδασκόντων, η διεύθυνση ή μήπως η επιλογή γίνεται σε ανώτερο επίπεδο, σε επίπεδο π.χ. πόλης ή νομού;
- Συμμετέχει στην επιλογή όλη η κοινωνία, οι γονείς, οι μαθητές, π.χ;
- Πώς γίνεται η παραγωγή και η διανομή; Εφόσον οι εκδότες συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή, πώς γνωρίζουν αν το βιβλίο τους έχει επιλεγεί (από πόσα σχολεία, για πόσους μαθητές), ώστε να τυπώσουν τον απαιτούμενο αριθμό βιβλίων;
- Ποια προβλήματα αντιμετωπίζονται στην έκδοση ενός σχολικού βιβλίου; Υπάρχουν ομάδες; Ποιος δίνει τις κατευθύνσεις;
- Ποια είναι η αμοιβή των συγγραφέων;
- Η διανομή γίνεται από τον εκδότη κατευθείαν στο σχολείο ή παρεμβάλλεται ο βιβλιοπώλης; Τα βιβλία υπάρχουν και στο εμπόριο παράλληλα; Εκτός από το κάθε βιβλίο που δίδεται από το σχολείο στους μαθητές υπάρχουν και άλλα σχετικά βιβλία στις βιβλιοθήκες του σχολείου, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από μαθητές και διδάσκοντες ;
- Ποια άλλα βιβλία ή βοηθητικά υλικά υπάρχουν στις βιβλιοθήκες; Ποια η θέση του εξωσχολικού, του λογοτεχνικού, του επιστημονικού ή οποιουδήποτε άλλου βιβλίου στην εκπαίδευση;
2. Πώς ρυθμίζονται τα οικονομικά αυτού του συστήματος; Ποιος πληρώνει για την έκδοση των βιβλίων; Πληρώνει ο μαθητής, ο γονέας του; Πληρώνει η κοινότητα, ο δήμος, το κράτος; Πόσο ακριβά είναι τα σχολικά βιβλία; Τα βιβλία δίδονται στους μαθητές ή δανείζονται και επιστρέφονται στο τέλος του έτους; Και στην περίπτωση που τα βιβλία δανείζονται πόσες φορές τα βιβλία επαναχρησιμοποιούνται;
3. Η επιλογή επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες; Δηλαδή έχει σημασία η διαφήμιση που κάνει ο εκδότης; Έχουν σημασία οι γνωριμίες που έχει ο εκδότης; Υπάρχουν συμπτώματα διαφθοράς; Π.χ. περιπτώσεις που κάποιος εκδότης επιδιώκει να δωροδοκήσει κάποιους παράγοντες σε κάποιο σχολείο ώστε να επιλεγούν τα βιβλία του;
4. Υπάρχει στην κοινωνία ο φόβος ότι τα διαφορετικά βιβλία δημιουργούν μια ανισότητα μεταξύ των μαθητών; Μήπως υπάρχουν περιπτώσεις που κάποια σχολεία έχουν πάρει καλύτερα βιβλία ή ίσως και πιο ακριβά, ενώ κάποια άλλα σχολεία έχουν λιγότερο καλά βιβλία και ίσως πιο φθηνά; Και αυτό κάνει κάποιον να σκέφτεται ότι τα παιδιά δεν έχουν ίσες ευκαιρίες; Επίσης, υπάρχει πρόβλημα στη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος λόγω της ύπαρξης πολλών βιβλίων; Π.χ. υπάρχουν εξετάσεις που γίνονται σε όλη τη χώρα πάνω σε κοινά θέματα; Σ’ αυτήν την περίπτωση, εφόσον οι μαθητές εξετάζονται σε κοινά θέματα, το ότι ο καθένας έχει διαφορετικό βιβλίο, αυτό συνιστά πρόβλημα; Μήπως κάποιο θέμα δεν υπάρχει καθόλου σε κάποιο βιβλίο ή αναπτύσσεται ελλιπώς ή ίσως και εσφαλμένα;
5. Κάθε πότε γίνονται οι αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα και κάθε πότε συγγράφονται και εκδίδονται νέα βιβλία;
6. Ποια είναι η γενική αντιμετώπιση σε κάθε χώρα του συστήματος του ελεύθερου βιβλίου ή των πολλών βιβλίων; Ποια τα πλεονεκτήματα ή τα μειονεκτήματα; Η ύπαρξη πολλών βιβλίων και ανταγωνισμού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποιοτικώς καλύτερων βιβλίων; Επίσης η δυνατότητα να επιλέγει το κάθε σχολείο τα βιβλία που αυτό θέλει εκφράζει ενός είδους συμμετοχής της κοινωνίας στη διαδικασία ενός προϊόντος που έχει δημιουργηθεί για το κοινωνικό σύνολο; Δηλαδή αισθάνεται κανείς ότι δεν εξαρτώνται όλα από μια κεντρική επιτροπή, η οποία καθορίζει το περιεχόμενο των βιβλίων; Υπάρχουν πολλοί εκδότες που εκδίδουν πολλά βιβλία και πολλές συγγραφικές ομάδες; Υπάρχει η δυνατότητα για κάθε σχολείο να επιλέγει το βιβλίο που θεωρεί κατάλληλο για τους μαθητές του; Υπάρχει ίσως και μια επικοινωνία μεταξύ των διδασκόντων και του εκδοτικού οίκου με σκοπό να βελτιωθεί η έκδοση, διαδικασία στην οποία συμμετέχει ο μαθητής και οι γονείς; ΌΛες οι δυνατότητες θεωρούνται ως κάτι θετικό από τις κοινωνίες αυτές και εν τέλει αντικείμενα οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα;
Εγώ τελείωσα και περιμένω με πολύ ενδιαφέρον να ακούσω τόσο τους ξένους καλεσμένους μας όσο και τους Έλληνες. Τους ευχαριστώ όλους για τη συμμετοχή τους στη σημερινή συνάντηση και όλους εσάς που με ακούσατε.
.JPG)
