Γενικά05 Δεκ 1900
Θρησκευτικές πεποιθήσεις και ελευθερία έκφρασης
Από τις υποθέσεις «Άβε Μαρία» και «Ουελμπέκ» ως την υπόθεση της διαφημιστικής αφίσας που αναπαριστά το Μυστικό Δείπνο, οι δικαστές έρχονται τακτικά αντιμέτωποι με τη δυσκολία που ενέχει η συμφιλίωση μεταξύ του σεβασμού των θρησκευτικών αισθημάτων και της ελευθερίας της έκφρασης.
Αν και ο σεβασμός της πίστης του άλλου διασφαλίζεται από το άρθρο 1 του Γαλλικού Συντάγματος και το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, σε μια δημοκρατική κοινωνία το δικαίωμα αυτό πρέπει να συμφιλιώνεται με το δικαίωμα του να μπορεί κανείς να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του. Για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να υπερισχύει όταν η υπόδικη φράση αποτελεί μέρος μιας συζήτησης γενικότερου ενδιαφέροντος και δε συνιστά πράξη που ως στόχο της έχει να υποβιβάσει τον ιερό χαρακτήρα ενός συμβάντος ή ενός συμβόλου που παίζει σημαντικό ρόλο σε μια θρησκεία.
Απόφαση. Στις 31 Ιανουαρίου 2006 οι Ευρωπαίοι δικαστές αποφάσισαν ότι ένα άρθρο που υποστήριζε πως ορισμένες αρχές της καθολικής θρησκείας με χαρακτήρα αντισημιτικό υπέθαλψαν το Ολοκαύτωμα δε συνιστούσε συκοφαντική επίθεση εναντίον των καθολικών, αλλά «συμβολή, εξ’ ορισμού αμφισβητούμενη, σε μια πολύ ευρύτερη και προϋπάρχουσα συζήτηση ιδεών, χωρίς να ξεκινά μια ανούσια πολεμική ή να απομακρύνεται από την πραγματικότητα των σύγχρονων προβληματισμών». Αντιθέτως, στις 13 Σεπτεμβρίου 2005, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε ότι τα τουρκικά δικαστήρια δεν είχαν αντιταχθεί στην ελευθερία της έκφρασης καταδικάζοντας τον εκδοτικό οίκο που είχε δημοσιεύσει ένα μυθιστόρημα που θεωρήθηκε ότι συνιστούσε επίθεση «βλάσφημη ενάντια στο πρόσωπο του Προφήτη και στο Ισλάμ» και η οποία «προσέβαλε ζητήματα ιερά για τους μουσουλμάνους», με την εξής διατύπωση: «[…] Ο Αγγελιαφόρος του Θεού διέκοπτε τη νηστεία με μια σχέση σεξουαλική και μάλιστα πριν την προσευχή. Ο Μωάμεθ δεν απαγόρευε την επαφή με έναν νεκρό ή με ένα ζώο εν ζωή».
Αδίκημα. Όλη η δυσκολία ωστόσο έγκειται στο να αποφασίσει κανείς σε ποια περίπτωση το αδίκημα και ο ιερός χαρακτήρας θρησκευτικών ερωτημάτων ή συμβόλων μπορεί δικαιολογημένα να προσάψει πρόθεση προσβολής της ελευθερίας έκφρασης. Μολονότι για το δικαστήριο της Τουλούζης «ο συνδυασμός της αφύσικης εικόνας μιας καλόγριας με την έκφραση Σεντ Καπότ και με ένα σχέδιο προφυλακτικού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αποτελέσματος προκλητικού και κακόγουστου που μπορεί να θεωρηθεί ως αδίκημα ενάντια στην καθολική κοινότητα σε σχέση με την πίστη και τις πρακτικές της», το Ανώτατο Δικαστήριο είχε διαφορετική άποψη και στις 14 Φεβρουαρίου 2006 αποφάσισε ότι «μολονότι το επίμαχο φυλλάδιο προσβάλλει την ευαισθησία ορισμένων καθολικών, το περιεχόμενό του δεν υπερβαίνει τα αποδεκτά όρια της ελευθερίας έκφρασης».
Αντίθετα με το δικαστήριο του Παρισιού, το Εφετείο εξέδωσε ανάλογη απόφαση, στις 14 Φεβρουαρίου 2006, δηλώνοντας ότι η διαφημιστική αφίσα που βασιζόταν στον πίνακα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι που αναπαριστά το Μυστικό Δείπνο δε συνιστούσε προσβολή εναντίον των καθολικών, γιατί «η παρωδία και μόνο της μορφής που αποδίδεται στο Μυστικό Δείπνο, που δεν είχε ως στόχο της να επιτεθεί κατά των πιστών της καθολικής θρησκείας, ούτε να προσβάλει τις πεποιθήσεις τους όσον αφορά την υπακοή, δε συνιστά αδίκημα, επίθεση προσωπική και άμεση, κατευθυνόμενη εναντίον μιας ομάδας προσώπων, λόγω του ότι ανήκουν σε μια συγκεκριμένη θρησκεία».
Όσο για τον Μισέλ Ουελμπέκ, κρίθηκε αθώος στις 22 Οκτωβρίου 2002 από το δικαστήριο του Παρισιού, όσον αφορά το αδίκημα της προσβολής θρησκευτικού χαρακτήρα λόγω της δήλωσής του ότι «η πιο ανόητη από όλες τις θρησκείες είναι πάντως το Ισλάμ», με την αιτιολογία ότι «αυτού του είδους η εκτίμηση αφορά αποκλειστικά και μόνο μια θρησκεία ιδωμένη ως ένα σύστημα σκέψης και σε σχέση με άλλα ανάλογα συστήματα. Υπό αυτές τις συνθήκες, γράφοντας κανείς ότι το Ισλάμ είναι η πιο ανόητη θρησκεία δε σημαίνει με κανέναν τρόπο ότι υποστηρίζει ούτε ότι υποδηλώνει ότι σε όλους τους μουσουλμάνους θα πρέπει να αποδοθεί αυτός ο χαρακτηρισμός. Η πρόταση αυτή δεν περικλείει καμία βούληση εξύβρισης, περιφρόνησης ή προσβολής εναντίον της ομάδας ατόμων που αποτελούνται από οπαδούς της εν λόγω θρησκείας».
Αν και ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις προκαλούν τον σκεπτικισμό μας, είναι φανερό ωστόσο ότι το Εφετείο τις περισσότερες φορές ευνοεί την ελευθερία έκφρασης, ακόμα και αν αυτή είναι προκλητική ή εμπορική, και όχι το σεβασμό των θρησκευτικών αισθημάτων.
Αν και ο σεβασμός της πίστης του άλλου διασφαλίζεται από το άρθρο 1 του Γαλλικού Συντάγματος και το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, σε μια δημοκρατική κοινωνία το δικαίωμα αυτό πρέπει να συμφιλιώνεται με το δικαίωμα του να μπορεί κανείς να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του. Για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να υπερισχύει όταν η υπόδικη φράση αποτελεί μέρος μιας συζήτησης γενικότερου ενδιαφέροντος και δε συνιστά πράξη που ως στόχο της έχει να υποβιβάσει τον ιερό χαρακτήρα ενός συμβάντος ή ενός συμβόλου που παίζει σημαντικό ρόλο σε μια θρησκεία.
Απόφαση. Στις 31 Ιανουαρίου 2006 οι Ευρωπαίοι δικαστές αποφάσισαν ότι ένα άρθρο που υποστήριζε πως ορισμένες αρχές της καθολικής θρησκείας με χαρακτήρα αντισημιτικό υπέθαλψαν το Ολοκαύτωμα δε συνιστούσε συκοφαντική επίθεση εναντίον των καθολικών, αλλά «συμβολή, εξ’ ορισμού αμφισβητούμενη, σε μια πολύ ευρύτερη και προϋπάρχουσα συζήτηση ιδεών, χωρίς να ξεκινά μια ανούσια πολεμική ή να απομακρύνεται από την πραγματικότητα των σύγχρονων προβληματισμών». Αντιθέτως, στις 13 Σεπτεμβρίου 2005, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε ότι τα τουρκικά δικαστήρια δεν είχαν αντιταχθεί στην ελευθερία της έκφρασης καταδικάζοντας τον εκδοτικό οίκο που είχε δημοσιεύσει ένα μυθιστόρημα που θεωρήθηκε ότι συνιστούσε επίθεση «βλάσφημη ενάντια στο πρόσωπο του Προφήτη και στο Ισλάμ» και η οποία «προσέβαλε ζητήματα ιερά για τους μουσουλμάνους», με την εξής διατύπωση: «[…] Ο Αγγελιαφόρος του Θεού διέκοπτε τη νηστεία με μια σχέση σεξουαλική και μάλιστα πριν την προσευχή. Ο Μωάμεθ δεν απαγόρευε την επαφή με έναν νεκρό ή με ένα ζώο εν ζωή».
Αδίκημα. Όλη η δυσκολία ωστόσο έγκειται στο να αποφασίσει κανείς σε ποια περίπτωση το αδίκημα και ο ιερός χαρακτήρας θρησκευτικών ερωτημάτων ή συμβόλων μπορεί δικαιολογημένα να προσάψει πρόθεση προσβολής της ελευθερίας έκφρασης. Μολονότι για το δικαστήριο της Τουλούζης «ο συνδυασμός της αφύσικης εικόνας μιας καλόγριας με την έκφραση Σεντ Καπότ και με ένα σχέδιο προφυλακτικού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αποτελέσματος προκλητικού και κακόγουστου που μπορεί να θεωρηθεί ως αδίκημα ενάντια στην καθολική κοινότητα σε σχέση με την πίστη και τις πρακτικές της», το Ανώτατο Δικαστήριο είχε διαφορετική άποψη και στις 14 Φεβρουαρίου 2006 αποφάσισε ότι «μολονότι το επίμαχο φυλλάδιο προσβάλλει την ευαισθησία ορισμένων καθολικών, το περιεχόμενό του δεν υπερβαίνει τα αποδεκτά όρια της ελευθερίας έκφρασης».
Αντίθετα με το δικαστήριο του Παρισιού, το Εφετείο εξέδωσε ανάλογη απόφαση, στις 14 Φεβρουαρίου 2006, δηλώνοντας ότι η διαφημιστική αφίσα που βασιζόταν στον πίνακα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι που αναπαριστά το Μυστικό Δείπνο δε συνιστούσε προσβολή εναντίον των καθολικών, γιατί «η παρωδία και μόνο της μορφής που αποδίδεται στο Μυστικό Δείπνο, που δεν είχε ως στόχο της να επιτεθεί κατά των πιστών της καθολικής θρησκείας, ούτε να προσβάλει τις πεποιθήσεις τους όσον αφορά την υπακοή, δε συνιστά αδίκημα, επίθεση προσωπική και άμεση, κατευθυνόμενη εναντίον μιας ομάδας προσώπων, λόγω του ότι ανήκουν σε μια συγκεκριμένη θρησκεία».
Όσο για τον Μισέλ Ουελμπέκ, κρίθηκε αθώος στις 22 Οκτωβρίου 2002 από το δικαστήριο του Παρισιού, όσον αφορά το αδίκημα της προσβολής θρησκευτικού χαρακτήρα λόγω της δήλωσής του ότι «η πιο ανόητη από όλες τις θρησκείες είναι πάντως το Ισλάμ», με την αιτιολογία ότι «αυτού του είδους η εκτίμηση αφορά αποκλειστικά και μόνο μια θρησκεία ιδωμένη ως ένα σύστημα σκέψης και σε σχέση με άλλα ανάλογα συστήματα. Υπό αυτές τις συνθήκες, γράφοντας κανείς ότι το Ισλάμ είναι η πιο ανόητη θρησκεία δε σημαίνει με κανέναν τρόπο ότι υποστηρίζει ούτε ότι υποδηλώνει ότι σε όλους τους μουσουλμάνους θα πρέπει να αποδοθεί αυτός ο χαρακτηρισμός. Η πρόταση αυτή δεν περικλείει καμία βούληση εξύβρισης, περιφρόνησης ή προσβολής εναντίον της ομάδας ατόμων που αποτελούνται από οπαδούς της εν λόγω θρησκείας».
Αν και ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις προκαλούν τον σκεπτικισμό μας, είναι φανερό ωστόσο ότι το Εφετείο τις περισσότερες φορές ευνοεί την ελευθερία έκφρασης, ακόμα και αν αυτή είναι προκλητική ή εμπορική, και όχι το σεβασμό των θρησκευτικών αισθημάτων.
.JPG)
