Η Ιωάννα Παπαβασιλείου - Χαραλαμπάκη γεννήθηκε στην Ιεράπετρα, όπου και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές της. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε ως φιλόλογος επί μια δεκαπενταετία σε δημόσια σχολεία στην Κρήτη και την Αθήνα. Τα σχολικά έτη 1993-1996 είχε αποσπαστεί στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ασχολήθηκε με θέματα διδακτικής της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, και το σχολικό έτος 2000-2001 στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας. Τον Δεκέμβριο του 2000 αναγορεύτηκε διδάκτορας νεοελληνικής φιλολογίας, με τον βαθμό "Άριστα", στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διδάξει νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία στο Πρόγραμμα Επανεκπαίδευσης Δασκάλων και Νηπιαγωγών Πτυχιούχων Παιδαγωγικών Ακαδημιών Αλλοδαπής, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο (1996-1999), καθώς και στο Πρόγραμμα Ακαδημαϊκή και Επαγγελματική Αναβάθμιση Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών (1997-2000) και του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (1999-2000). Από το ακαδημαϊκό έτος 2001-2002 εργάζεται ως ειδική επιστήμονας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου διδάσκει τα μαθήματα "Παιδική Λογοτεχνία" και "Νεοελληνική φιλολογία". Διδάσκει επίσης (ως "αναπληρώτρια καθηγήτρια") το μάθημα "Ελληνική φιλολογία" στη Σχολή Αξιωματικών της Αστυνομικής Ακαδημίας. Έχει λάβει μέρος σε σειρά παιδαγωγικών και γλωσσολογιών σεμιναρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Αγγλία, Γερμανία), καθώς και σε πολλά ελληνικά και διεθνή συνέδρια.