Βραβεία & διακρίσεις06 Αυγ 2009

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΥΠΟΨΗΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΝΤΕΡΣΕΝ 2010

Εισηγητική έκθεση του Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
κ. Β.Δ. Αναγνωστόπουλου για την υποψηφιότητα της
Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου
για το Βραβείο Άντερσεν 2010

Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου είναι μια από τις κορυφαίες, πολυγραφότατες και δημοφιλέστερες συγγραφείς παιδικών βιβλίων στην Ελλάδα, τιμημένη με τα σημαντικότερα ελληνικά βραβεία για την παιδική λογοτεχνία. Η 36χρονη πορεία της καλύπτει την περίοδο κατά την οποία η ελληνική παιδική λογοτεχνία άνθησε και ωρίμασε. Το έργο της συνέβαλε ουσιαστικά στην άνθηση αυτή και ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στην ωρίμαση του κλάδου. Τα βιβλία της κυκλοφορούν σε πολυάριθμες εκδόσεις, γίνονται αντικείμενα ευνοϊκότατης κριτικής και πολλά από αυτά έχουν περάσει και σε άλλα μέσα επικοινωνίας. Παράλληλα, έχουν αποτελέσει θέματα διπλωματικών και μεταπτυχιακών εργασιών στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Τα έργα της προβάλλουν αξίες διαχρονικές με παγκόσμια απήχηση. Τα θέματά της, μολονότι αντλούνται από την ελληνική πραγματικότητα και τον πολιτιστικό της περίγυρο, έχουν εντέλει πανανθρώπινο ενδιαφέρον. Τα παιδιά παντού στον κόσμο μπορούν να ταυτιστούν με τους ήρωές της, παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές. Έτσι, τα περισσότερα από τα βιβλία της πιστεύεται ότι μπορούν να μεταφραστούν με επιτυχία και να τύχουν διεθνούς αποδοχής.

Η θεματολογία της είναι ευρύτατη, τη διαπερνούν ωστόσο κάποιες σταθερές, που προσδίδουν στο συνολικό της έργο μια ξεχωριστή ενότητα και συνοχή. Επιπλέον, τα μυθιστορήματά της συνδέονται με τρόπο ευφυή μεταξύ τους, ενώ καθένα διατηρεί την αυτοτέλειά του, διερευνά διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας και πραγματεύεται θέμα ξεχωριστό. Καλύπτεται έτσι ένα φάσμα θεμάτων από τα ανθρώπινα δικαιώματα (Για την άλλη πατρίδα, Το παιδί από τη θάλασσα), την απόρριψη του πολέμου (Ο μικρός αδελφός, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Ο καιρός της σοκολάτας, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού) και του νεοναζισμού (Τα τέρατα του λόφου), ως το διαζύγιο, τον θάνατο και τις οικογενειακές συγκρούσεις (Σπίτι για πέντε, Γιούσουρι στην τσέπη, Καναρίνι και μέντα, Ο κόκκινος θυμός), την ανθυγιεινή εργασία των ανηλίκων (Ζητείται μικρός) ή το πρόβλημα των ναρκωτικών (Στο τσιμεντένιο δάσος). Ο συνδυασμός και η σχέση αυτή μεταξύ των βιβλίων ενθουσιάζουν τα παιδιά. Όπως δείχνουν τα εκατοντάδες γράμματα που λαμβάνει η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, οι νεαροί αναγνώστες δοκιμάζουν ευχάριστη έκπληξη όταν συναντούν σε κάθε νέο βιβλίο της μερικούς από τους γνωστούς τους χαρακτήρες, φίλους τους ή συγγενείς τους, σε διαφορετική ηλικία, διαφορετική κατάσταση, διαφορετική εποχή.

Το ύφος της απηχεί το παρελθόν της κλασικής Ελλάδας, φέρει όμως τη σφραγίδα της δικής της προσωπικότητας και αποκαλύπτει ανανεωτικά στοιχεία και σύγχρονες τεχνικές γραφής, όπως είναι, π.χ., οι περισσότεροι του ενός αφηγητές, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες ή η πολλαπλή παρουσία του χρόνου (Σπίτι για πέντε, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Τραγούδι για τρεις, Ιστορίες που ταξιδεύουν, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού). Η διακειμενικότητα είναι ένα ακόμη ανιχνεύσιμο στοιχείο στα έργα της (Καναρίνι και μέντα, Ποιος θα γράψει για το σκύλο μας;, Το μυστήριο του καλοκαιρινού Αγιοβασίλη, Κάθε μέρα παραμύθι-κάθε βράδυ καληνύχτα, Το Πάσχα της νόνας Χελώνας, Ο κόκκινος θυμός). Γενικά, με κάθε νέο βιβλίο, το έργο της παρουσιάζει μια σταθερά αναπτυσσόμενη τέχνη.

Χωρίς ίχνος διδακτισμού, τα βιβλία της κατορθώνουν να συνδυάζουν αισθητικές και ηθικές αξίες, παραδοσιακές και σύγχρονες προσεγγίσεις της ζωής, ενώ η ικανότητά της να βλέπει τα πράγματα από την οπτική γωνία του παιδιού είναι εμφανής. Αυτά τα στοιχεία παρατηρούνται τόσο στα συναρπαστικά μυθιστορήματά της (π.χ. Στο τσιμεντένιο δάσος, Γιούσουρι στην τσέπη, Ο κόκκινος θυμός) όσο και στα παραμύθια ή στις μικρές ιστορίες της, που κινούν την παιδική περιέργεια και χαρακτηρίζονται από δημιουργική φαντασία και ποιητική ατμόσφαιρα (Ιστορίες με τους 12 μήνες, Τρεις φορές κι έναν καιρό σ’ έναν πλανήτη μακρινό, Η οικογένεια του Ήλιου, Οι ζαβολιές του Ζαβολίνου, Κάθε μέρα παραμύθι-κάθε βράδυ καληνύχτα, Το λουλουδόπαιδο).

Το πνεύμα που διακρίνει τα βιβλία της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου αντικατοπτρίζει τα ιδεώδη της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) και το όραμα της ιδρύτριάς της Jella Lepman για «γέφυρες από παιδικά βιβλία» που μπορούν να ενώσουν τον κόσμο. Η απόρριψη του πολέμου και κάθε είδους βίας, η επιθυμία για ειρήνη, το αίτημα της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και των ίσων ευκαιριών είναι θέματα που διαπερνούν πολλά από τα έργα της (Ο μικρός αδελφός, Για την άλλη πατρίδα, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Τραγούδι για τρεις, Τρεις φορές κι έναν καιρό σ’ έναν πλανήτη μακρινό, Ο καιρός της σοκολάτας, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού κτλ.) Παράλληλα, στα έργα της ανιχνεύονται θέσεις καίριες, όπως το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, η απόρριψη της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του σεξισμού, στοιχεία τα οποία συχνά χειρίζεται με τρόπο χιουμοριστικό (Το μυστήριο του καλοκαιρινού Αγιοβασίλη, Η οικογένεια του Ήλιου, Ένας μήνας σαν όλους τους άλλους, Τα τέρατα του λόφου, Το παιδί από τη θάλασσα).

Η πολυετής θητεία της σε διεθνή οργανισμό για την προστασία προσφύγων, άπορων μεταναστών και αβοήθητων παιδιών, καθώς και οι μνήμες από τη δική της παιδική ηλικία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ελλάδα την επηρέασαν βαθιά, πράγμα που αντικατοπτρίζεται στο έργο της. Η βαθύτατη ανθρωπιά, η φιλαλληλία, ο σεβασμός στις πολιτιστικές διαφορές, η έγνοια για τα απροστάτευτα παιδιά και η διεθνής κατανόηση είναι αξίες που προβάλλονται στα περισσότερα βιβλία της, τα οποία προσφέρονται σε πολυεπίπεδη ανάγνωση. Έχω την πεποίθηση ότι τέτοια θέματα και αξίες είναι απαραίτητα στα παιδικά βιβλία σήμερα περισσότερο από ποτέ, σ’ έναν κόσμο που αντιμετωπίζει και πάλι εφιάλτες που θυμίζουν την εποχή της Jella Lepman.

Ζώντας κοντά σε εμπόλεμες περιοχές και σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου αισθάνεται απόλυτα τα προβλήματα και τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν τα παιδιά των εν λόγω περιοχών. Γι’ αυτό και σε πολλά από τα βιβλία της καταπιάνεται με θέματα οικεία σε παιδιά που μεγαλώνουν μέσα στη φτώχεια, στη βία και στη διαρκή απειλή του θανάτου, ή που είναι υποχρεωμένα να εργάζονται από πολύ μικρή ηλικία (π.χ. στα βιβλία της Ο μικρός αδελφός, Για την άλλη πατρίδα, Ζητείται μικρός, Τραγούδι για τρεις, Το παιδί από τη θάλασσα).

Έχει μια θαυμαστή ικανότητα να συνδυάζει ιστορικά γεγονότα με σύγχρονες καταστάσεις και χαρακτήρες, με τους οποίους τα παιδιά μπορούν να επικοινωνήσουν. Τα βιβλία της Τραγούδι για τρεις, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Για την άλλη πατρίδα και Η προφητεία του κόκκινου κρασιού αποτελούν και εδώ χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Εμφανής είναι ο σεβασμός της στη δική της πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και στις παραδόσεις και τον πολιτισμό των άλλων λαών. Πολλές από τις ιστορίες και τα παραμύθια της έχουν τις ρίζες τους στα ελληνικά λαϊκά παραμύθια (Ιστορίες που κανένας δεν ξέρει, Ιστορίες με τους 12 μήνες, Εφτά κόκκινες κλωστές, 17 Ελληνικά λαϊκά παραμύθια, Η φωνή των ζώων, Το δίκροκο αυγό, Παραμύθια της αγάπης κ.ά.). Από την άλλη μεριά, τρία από τα βιβλία της (το ένα υπό έκδοση) περιέχουν παραμύθια αφρικανικά, ασιατικά και αφροαμερικάνικα, σε ποιητική αναδιήγηση και διασκευή. Αυτά τα βιβλία φανερώνουν την προσπάθειά της να φέρει τα παιδιά σε επαφή με την αφρικανική, την ασιατική και την αφροαμερικανική κουλτούρα, βοηθώντας τα να κατανοήσουν τις κοινές ρίζες των λαϊκών παραμυθιών ανά τον κόσμο.

Η γλώσσα της είναι πλούσια, δυναμική, με πολλές αποχρώσεις. Στη σημερινή «κοινωνία της πληροφορίας», η ικανότητα της ανάγνωσης έχει και θα έχει εξαιρετική σημασία για το παρόν και το μέλλον της επόμενης γενεάς, ως ουσιώδης και βασικός παράγων πνευματικής ανάπτυξης. Βιβλία λοιπόν σαν αυτά της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, γραμμένα με άρτια γλώσσα, συμβάλλουν ανυπολόγιστα στις προσπάθειες για την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας.

Είναι όντως λυπηρό το γεγονός ότι το σύνολο του έργου της δεν είναι διαθέσιμο στις κυριότερες ξένες γλώσσες, ώστε οι αναγνώστες ανά τον κόσμο να χαρούν τη γραφή της, να εκτιμήσουν το εύρος των θεμάτων της και να απολαύσουν τον συναρπαστικό τρόπο με τον οποίο τα χειρίζεται.

Η συμβολή της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου στην ελληνική παιδική λογοτεχνία είναι ευρύτατη και συνεχής. Συνίσταται όχι μόνο στη δημιουργία 50 και πλέον εξαίρετων βιβλίων για παιδιά και νέους, αλλά και στην παροχή υποστήριξης προς τους συναδέλφους της, τους οποίους βοήθησε να προωθήσουν και να προβάλουν το έργο τους, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις τους και φέρνοντάς τους σε επαφή με τα εκτός Ελλάδος ρεύματα. Εργάστηκε με αφοσίωση επί 30 χρόνια για το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, πράγμα που αποδείχτηκε εξαιρετικά φερέκαρπο και αποτελεσματικό για την παιδική λογοτεχνία της χώρας της. Πρωτίστως λοιπόν για το εξαίρετο λογοτεχνικό της έργο, αλλά και για την πολυδιάστατη δραστηριότητά της θεωρείται σήμερα ηγετική προσωπικότητα στον χώρο της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας.

Β.Δ. Αναγνωστόπουλος
Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας

Επισκεφτείτε το www.loty.gr

Τα βιβλία της συγγραφέα στις Εκδόσεις Πατάκη