Στη Γαλλία είναι κυρίαρχη πλέον η άποψη ότι ο πολιτισμός δεν αποτελεί ούτε αγαθό ούτε εμπόρευμα. Λόγω της εξέλιξης του Διαδικτύου, πολλά αντικείμενα πολιτισμού (ήχοι, εικόνες) παύουν πια να θεωρούνται εμπορεύματα και παρέχονται δωρεάν. Αυτό ισχύει και με τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που προσφέρονται στο κοινό. Έτσι, χωρίς αντίτιμο, μπορεί κανείς να παρακολουθήσει θέατρο του δρόμου ή μεγάλης κλίμακας εκδηλώσεις σε πολλούς γαλλικούς δήμους. Ορισμένα φεστιβάλ μουσικής είναι εντελώς δωρεάν ή με συμβολικό αντίτιμο. Οι εκθέσεις με ελεύθερη είσοδο στο Δημαρχείο του Παρισιού σημειώνουν ρεκόρ προσέλευσης και ανατρέπουν τον κανόνα που θέλει την τέχνη σπάνια και ακριβή. Πολιτικά κόμματα, όπως η UMP, συμπεριλαμβάνουν στο πολιτικό τους πρόγραμμα τη δωρεάν είσοδο στα μουσεία. Ο δωρεάν χαρακτήρας του πολιτισμού, που παρέχεται ελεύθερα στο δρόμο ή κατ’ οίκον μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή, καλλιεργείται έτσι στο συλλογικό υποσυνείδητο και διαδίδεται ακόμα περισσότερο μεταξύ των νεότερων γενιών, που τον εξομοιώνουν συχνά με την αυθεντικότητα, αφού υποτίθεται ότι ξεφεύγει από τους κανόνες του εμπορίου.

Σίγουρα είναι ευχής έργον η πρόσβαση όλο και περισσότερων στις τέχνες. Από ιστορική άποψη, ο πολιτισμός για όλους –έννοια τόσο αγαπητή στα αριστερά κόμματα– αντιτίθεται στον πολιτισμό με αντίτιμο, ο οποίος ανέκαθεν προοριζόταν για μια συγκεκριμένη ελίτ. Αυτός ο δωρεάν χαρακτήρας του πολιτισμού, ωστόσο, υπάκουε σε ορισμένους κανόνες, τους οποίους αναίρεσε ο ερχομός του Διαδικτύου. Η πειρατεία απειλεί τομείς ολόκληρους της βιομηχανίας του πολιτισμού. Εκτιμάται ότι 12 εκατομμύρια Γάλλοι «κατεβάζουν» παράνομα κάθε είδους έργα από το Διαδίκτυο. Σε τέσσερα χρόνια, οι πωλήσεις των cd μειώθηκαν κατά 42%. Οι συζητήσεις στη Βουλή σχετικά με την τροποποίηση της ευρωπαϊκής οδηγίας περί πνευματικών δικαιωμάτων έφεραν στο προσκήνιο την ιδέα, την οποία υπερασπίστηκαν βουλευτές της Δεξιάς και της Αριστεράς, μιας «παγκόσμιας άδειας» που θα επιτρέπει απεριόριστη πρόσβαση στα μουσικά αρχεία αντί ενός μικρού χρηματικού ποσού. Μετά από έντονες διαφωνίες, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε. Όμως η κινηματογραφική βιομηχανία, με τη σειρά της, επηρεάζεται και αυτή από την κρίση, αφού μόνο το 2005 οι χρήστες «κατέβασαν» παράνομα από το Διαδίκτυο 120 εκατομμύρια ταινίες.

Χωρίς να ανακινήσουμε το ακανθώδες ζήτημα της αμοιβής των δημιουργών, ο δωρεάν χαρακτήρας του πολιτισμού σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί παράλογος. Πολλοί πιστεύουν ότι ο πολιτισμός χρειάζεται προσπάθεια ή κίνητρο, ακόμα και αν η τιμή που πρέπει να πληρώσει κανείς είναι συμβολική. Έτσι, από πολλούς η ιδέα ενός «διαρκούς εισιτηρίου», ενός αντιτίμου που εξάλλου αντιπροσωπεύει μια εκούσια επιλογή, αντιτάσσεται στον πολιτισμό ως «δωρεάν γιορτή για όλους».

Ο δωρεάν χαρακτήρας του πολιτισμού κινδυνεύει πράγματι να μεταμορφώσει το κοινό σε παθητικό δέκτη –όποιος δεν πληρώνει δε ζητά λογαριασμό– ή να καλλιεργήσει ψευδαισθήσεις γύρω από τον ανιδιοτελή χαρακτήρα αυτής της προσφοράς. Κι αυτό επειδή ο πολιτισμός αναγκαστικά έχει ένα συγκεκριμένο κόστος, το οποίο καλύπτεται είτε από το δημόσιο τομέα είτε από τον ιδιωτικό. Στην πρώτη περίπτωση, το Κράτος ή η τοπική αυτοδιοίκηση επιδοτούν την εκδήλωση. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς συνέπειες. Οι πιο απαισιόδοξοι βλέπουν στη λύση αυτή την επιβολή μιας κρατικής αισθητικής, μολονότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από το ρόλο που ο πολιτισμός κατείχε στα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στη δεύτερη περίπτωση, το κόστος του πολιτισμού το αναλαμβάνει ο ιδιωτικός τομέας, μέσω του θεσμού των χορηγιών ή της διαφήμισης.

Σήμερα, η δωρεάν παροχή του πολιτισμού είναι σχεδόν συνυφασμένη με τη διαφήμιση. Για παράδειγμα, λόγω των εμπορικών πιέσεων, ένα ποσοστό μικρότερο από το 3% των μουσικών τίτλων που κυκλοφορούν αποτελούν πάνω από το 76% των ραδιοφωνικών αναμεταδόσεων. Βέβαια, μεγάλες εταιρείες, όπως η Universal και η ΕΜΙ, ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι προτίθενται να θέσουν «δωρεάν» στη διάθεση του κοινού τους καταλόγους τραγουδιών σε ψηφιακή μορφή, όμως μόνο για ανάγνωση και μόνο με αντάλλαγμα αρκετό διαφημιστικό χρόνο.

Ούτε οι δωρεάν εκδηλώσεις που οργανώνονται από το κράτος ξεφεύγουν πάντα από την εμπορική εκμετάλλευση. Σε πολλές από αυτές είναι συχνό φαινόμενο η έμμεση διαφήμιση κυρίως εταιρειών παραγωγής ποτών, αλλά και άλλων προϊόντων που λειτουργούν ως χορηγοί των συναυλιών ή των υπόλοιπων πολιτιστικών γεγονότων.

Ωστόσο, η πορεία προς το δωρεάν χαρακτήρα του πολιτισμού μοιάζει οριστική και αμετάκλητη και γι’ αυτό θα πρέπει να εκτιμήσουμε σωστά τους κινδύνους της. Αναμφίβολα, δίνει τη δυνατότητα στους λιγότερο προνομιούχους να ωφεληθούν από τις αυτές παροχές. Όμως ο πολιτισμός, με τη συνοδεία της διαφήμισης, θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν ανεπιθύμητα ομοιόμορφο πολιτισμό ενώ, οργανωμένος από το Κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση, θα μπορούσε να καταλήξει σε μια απλή πράξη επικοινωνίας. Ανάμεσα στην απειλή αυτή και την αδύνατη πλέον επιστροφή στην παλαιότερη τάξη πραγμάτων, πρέπει να επινοήσουμε ένα καινούριο σύστημα, με βάση το οποίο οι καλλιτέχνες θα αμείβονται από αυτούς που τους «καταναλώνουν».