«Από τη Σμύρνη στην Ελλάδα, ένα ταξίδι που ποτέ δεν τελείωσε»

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπαϊρακτάρης   

Διάβασα πρόσφατα, με αφορμή μια συζήτηση με τον Φίλιππο Μανδηλαρά για το βιβλίο του «Η μαϊμού του βασιλιά», ένα άλλο βιβλίο που αναφέρεται και αυτό στη μικρασιατική καταστροφή, «Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά» της Ελένης Δικαίου.

Θα πω για αρχή μια άποψη που ίσως ακουστεί απόλυτη. Δεν είναι αυτός ο σκοπός μου, απλά ήταν το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα αφού διάβασα το βιβλίο: Είναι όντως ο τίτλος του ο πιο ιδανικός;

Η αφήγηση της Ελένης Δικαίου έχει στηθεί πράγματι γύρω από την ιστορία αυτών των δυο κοριτσιών, των δίδυμων παιδιών μιας αστικής οικογένειας της Σμύρνης. Οι δυο αυτές «μπουμπούκες» –οπωσδήποτε δείτε και το εξώφυλλο του βιβλίου– μεγαλώνουν σε μια τρομερά όμορφη πόλη ρουφώντας από τον γύρω κόσμο όποια πληροφορία και εμπειρία έχει αυτός να τους προσφέρει. Χωρίς να το ξέρουν, όμως, βρίσκονται στην καρδιά μεγάλων αλλαγών.

Μια αυτοκρατορία που καταρρέει, ένα κράτος με επεκτατικές φιλοδοξίες, ένας παγκόσμιος πόλεμος που επιτελεί τον ρόλο του παράγοντας μίσος, καταστροφή και θάνατο. Αυτή είναι η περίοδος που τους έτυχε. Η οικογένεια θα έχει τη μοίρα που είχε κάθε ελληνική οικογένεια στην περιοχή. Την κατοχυρωμένη κοινωνική της θέση διαδέχτηκε ο φόβος στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Τον φόβο ακολούθησε η χαρά και η αισιοδοξία της παρουσίας του ελληνικού στρατού στην περιοχή και, τέλος, ήρθε η απόλυτη απόγνωση.

Η ήττα του ελληνικού στρατού από τις δυνάμεις του Κεμάλ δε σήμαινε μόνο την υποχώρηση των στρατευμάτων. Ήταν στην ουσία το τέλος μιας μακράς περιόδου συνύπαρξης μουσουλμάνων και χριστιανών. Ήταν η αρχή ενός ξεριζωμού. Μια μεγάλη καταστροφή ο πόνος της οποίας δε θα έσβηνε όσα χρόνια και αν περνούσαν.

Οι προσφυγικές οικογένειες δεν ξέχασαν ποτέ τις πατρίδες τους. Οι παραδόσεις τους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μένουν ζωντανές και οι ιστορίες τους αποτελούν μια ασταμάτητη πηγή έμπνευσης. Το είχα καταλάβει αυτό από μικρός, είχα εντυπωσιαστεί καθώς για πολλά χρόνια μού φαινόταν ότι η γιαγιά μου διάβαζε αποκλειστικά τέτοιες ιστορίες. Και διάβαζε συνέχεια!

Επιστρέφω ξανά στο βιβλίο μας αυτό καθαυτό. Καταφέρνει να σε ταξιδέψει σε όλες τις συναισθηματικές διακυμάνσεις που μπορεί να βίωσε μια οικογένεια της Σμύρνης σε αυτή την άγρια περίοδο που περιγράφω παραπάνω.  Το δικό μου ενδιαφέρον έπεσε στον πατέρα και τη μητέρα των κοριτσιών. Το δράμα δυο ανθρώπων που η ορμή της ιστορίας τούς ξεπερνά. Έχουν ξαφνικά βρεθεί έρμαια γεγονότων και αποφάσεων άλλων. Σε όλο το βιβλίο παρακολουθούσα τις αγωνίες, τους φόβους, τη σχέση μεταξύ τους. Εκπληκτική η εξιστόρηση της Δικαίου, καταφέρνει να διεισδύσει στις καρδιές των ανθρώπων, να σε κάνει να καταλάβεις τα ιστορικά γεγονότα μέσα από τον τρόπο που αυτά βιώθηκαν ως εμπειρίες. Προφανώς, η ίδια ως παιδί προσφυγικής οικογένειας θα έχει αντλήσει από τις αφηγήσεις των δικών της.

Τα παραπάνω τα γράφω ως ένας ενήλικας που στάθηκε άθελά του στη σκληρότητα της εποχής. Το βιβλίο όμως έχει και μια άλλη πτυχή, ποτισμένη από το συγκλονιστικό success story (πρώτη φορά που χρησιμοποιώ τον όρο μη ειρωνικά) των προσφυγικών οικογενειών στη χώρα μας τον περασμένο αιώνα. Και μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από αυτά τα δυο κορίτσια που δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν την περιέργεια και το πάθος τους για ζωή ό,τι και να γίνει.

Να το πω; Εμένα πάντως ο τίτλος εξακολουθεί να με ξενίζει… και το λέω φυσικά με πολλή πολλή αγάπη! Ίσως είναι αγένεια να μιλάω έτσι για ένα βιβλίο που έχει γράψει ιστορία, με σημαντικές βραβεύσεις και ανάλογη κυκλοφορία. Κάτι όμως μου λέει ότι το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου αδικείται από την πρώτη εικόνα που δίνει. Σκέφτομαι ότι περιορίζει το κοινό του σε πιο μικρές ηλικίες.

Συγνώμη, αλλά αφού με ρωτήσατε τη γνώμη μου, σας την είπα!