Ο χρόνος, το ταξίδι και η μοιρασιά
Γράφει ο Φίλιππος Μανδηλαράς
Με αφορμή το Ταξίδι της άγριας ρίγανης της Μαρίας Χρυσικού
Να ένα εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά που ξαφνιάζει από την πρώτη κιόλας πρότασή του: «Όπως κάθε μέρα, έτσι και σήμερα, […] ο κύριος Ιάκωβος επισκέφτηκε το αγαπημένο του εστιατόριο».
Ξεφυλλίζει βιαστικά ο αναγνώστης το Ταξίδι της άγριας ρίγανης και διαπιστώνει –απ’ τις εικόνες και μόνο– ότι, πράγματι, ήρωας είναι αυτός ο «κύριος Ιάκωβος», ένας κύριος με καπελάκι και γραβάτα όπως στις παλιές ταινίες, ένας ενήλικος δηλαδή. Κι αναρωτιέται: μα τι κάνει ένας ενήλικος ως ήρωας σε ένα βιβλίο για παιδιά; Και μάλιστα ένας ενήλικος που δε διαθέτει κανένα από τα χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να εξάψουν τη φαντασία των παιδιών (κλόουν ας πούμε, ισορροπιστής, θαυματοποιός, κλέφτης ή αστυνόμος έστω). Ένας ενήλικος που, επιπλέον, μοιάζει να ακολουθεί ένα απαράβατο (και πολύ βαρετό, κατά συνέπεια) εθιμοτυπικό στη ζωή του, καθώς σήμερα που είναι Παρασκευή, πρόκειται να φάει… φακή. Μα φακή; Έλεος, δηλαδή!
Στην πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου της, η Μαρία Χρυσικού καταφέρνει να μας εισαγάγει, με τις προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις της και μόνο, σε έναν κόσμο ενήλικης ρουτίνας. Στη δεύτερη –συνεπικουρούμενη από τη δυσδιάστατη, περιπαικτική ματιά της συνεργού της Zafouko Yamamoto– καταφέρνει να μας βάλει φιτίλια σε σχέση με αυτό που θα ακολουθήσει και, στο επόμενο ακριβώς σαλόνι (3η και 4η σελίδα), βρίσκει τον τρόπο να μας κάνει –μικρούς και μεγάλους– να σκάσουμε στα γέλια με την έκπληξη που βιώνει ο ήρωας για την απουσία ενός δευτερεύοντος και ασήμαντου κατά τα άλλα συστατικού από το φαγητό του (της άγριας ρίγανης), και στη συνέχεια, με τη βιασύνη του να πάει να τη βρει, έτσι όπως ανοίγει την πόρτα του εστιατορίου δίχως να παραλείψει να βάλει το καπέλο του, σαν άλλος κύριος Υλό.
Για όσους δε γνωρίζουν, ο κύριος Υλό, χαρακτήρας που δημιούργησε και ερμήνευσε ο Γάλλος κωμικός Ζακ Τατί κατά τις δεκαετίες 1950-70 σε εμβληματικές ταινίες όπως Οι διακοπές του κύριου Υλό ή Ο κύριος Υλό στο χάος της κυκλοφορίας, αποτελεί την ευρωπαϊκή και αρκετά πιο μοντερνιστική εκδοχή του Σαρλό και των ηρώων που ερμήνευε ο Μπάστερ Κίτον, κι έχω την εντύπωση πως αυτήν ακριβώς τη φιγούρα ανακαλεί το δημιουργικό δίδυμο της Ρίγανης, για να μιλήσει σε μεγάλους και μικρούς αναγνώστες γιατί –προσοχή!– αυτό είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται τόσο στο ενήλικο όσο και στο ανήλικο κοινό.
Όσο για την επιλογή του κύριου Ιάκωβου ως ήρωα σε ένα βιβλίο για αναγνώστες από πέντε ετών, θα παραπέμψω πολύ πρόχειρα στον υπέροχο ταχυδρόμο την τελευταία μέρα της υπηρεσίας του, του Αντώνη Παπαθεοδούλου στο Ένα τελευταίο γράμμα, αλλά κυρίως στο έργο του Τζάνι Ροντάρι όπου, σε ένα μεγάλο μέρος του, οι ήρωες είναι ενήλικες. Κι εδώ στέκομαι μια στιγμή για να υπενθυμίσω το απλό: επειδή απευθυνόμαστε σε παιδιά, δεν είμαστε καθόλου υποχρεωμένοι να έχουμε ήρωες παιδιά ή ενήλικες καρικατούρες παιδιών. Καθόλου όμως!
Πίσω στην ιστορία μας πάλι: ο κύριος Ιάκωβος τρέχει να αγοράσει ρίγανη σε μια αποθήκη μπαχαρικών και μαθαίνει ότι είναι σε έλλειψη. Κι αντί να κάτσει να φάει τη φακή του δίχως άγρια ρίγανη (προσέξτε: κανονική ρίγανη υπάρχει, άγρια δεν υπάρχει, πόσο γκουρμέ είναι πια ο κύριος Ιάκωβος;), αυτός τρέχει να μαζέψει εκεί που φυτρώνει: στο βουνό! Για να το κάνει αυτό, παίρνει το λεωφορείο και κάπου εκεί ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι, όχι, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο γευσιγνωσίας, αλλά με ένα ταξίδι στον χρόνο και στον τόπο, στη μνήμη και στο προσωπικό παρελθόν του καθενός – ο κύριος Ιάκωβος ταξιδεύει για να συναντήσει το παρελθόν του και τις αξίες με τις οποίες είναι συνδεδεμένο. Μαζί μ’ αυτόν, ο αναγνώστης καλείται ν’ αναμοχλεύσει κι αυτός το δικό του παρελθόν και, αν είναι παιδί, να αναρωτηθεί και να συζητήσει για το παρελθόν του ενήλικα με τον οποίον διαβάζει το βιβλίο.
Ποια είναι η σχέση μας με τη μνήμη, λοιπόν, και πώς τη διαχειριζόμαστε; Γιατί μας φαίνεται τόσο μακρινό το παρελθόν ενώ, κατ’ ουσία, κάθε στιγμή που ζούμε αποτελεί το παρελθόν της επόμενης; Πώς ταξιδεύουμε στον δικό μας χρόνο και τι ακριβώς έχουμε αποθηκεύσει στη μνήμη μας; Και, τέλος, γιατί είναι σημαντική η μνήμη και πώς θα ήταν αν δεν είχαμε μνήμη, αν η κάθε άγρια ρίγανη, το βρεγμένο χώμα, το άρωμα του γιασεμιού, το τιτίβισμα του χελιδονιού, ο ψίθυρος της θάλασσας, το θρόισμα του ανέμου στις φυλλωσιές ή το αλύχτισμα του σκύλου και ο καβγάς των γατιών δε μας προκαλούσε κανένα απολύτως συναίσθημα; Πόση σημασία έχουν, τελικά, οι αισθήσεις στη ζωή μας – όλες αυτές οι μνήμες που μπορεί να μην τις θεωρούμε κύριες, αλλά συγκροτούν τελικά τη δική μας, μοναδική ζωή;
Σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η αναζήτηση και αποθήκευση πληροφοριών ενώ, ταυτόχρονα, απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από το βίωμα, η αναζήτηση του κύριου Ιάκωβου αποκτά σχεδόν οντολογικό χαρακτήρα και αυτό καλείται να μοιραστεί ο καλός ενήλικος αναγνώστης με το παιδί που τον συνοδεύει στο ταξίδι της άγριας ρίγανης.
Η Χρυσικού καταφέρνει να δημιουργήσει ένα βιβλίο που διαβάζεται διαφορετικά από ένα ενήλικο μυαλό και διαφορετικά από ένα παιδί, έχει κρύψει στο κείμενό της αναφορές που ανοίγουν διαφορετικά παράθυρα στον κόσμο, ανάλογα με τις εμπειρίες του κάθε αναγνώστη, κι έχει χρησιμοποιήσει σύμβολα που σ’ άλλον μπορούν να χρησιμεύσουν για να διευρύνει την αναγνωστική του εμπειρία, σε άλλον όχι γιατί δεν τα έχει ανάγκη. Με λίγα λόγια έχει φτιάξει ένα βιβλίο που μπορεί να μιλάει σε κάθε αναγνώστη, ενώ, ταυτόχρονα, ευτύχησε να βρει την τέλεια συνεργό στη μοντερνιστικά λυτή, άψογη εικονοπλαστικά και σωστά αποστασιοποιημένη όπου πρέπει εικονογράφηση της Yamamoto που παίζει υπέροχα με τις αισθήσεις, δίχως να παρεκκλίνει ούτε στιγμή από τη γραμμή που δίνουν οι λέξεις και η γλυκιά και μετρημένη ομορφιά του τοπίου-παρελθόντος.
Ένα βιβλίο που αξίζει όσο κανένα να διαβαστεί με τα παιδιά σας, αρκεί να έχετε τη διάθεση να μοιραστείτε το παρελθόν σας στη διάσταση που εσείς επιθυμείτε και λίγο παραπάνω κάθε φορά.
.jpg)
