Η Τριλογία της Κρήτης

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης είναι μια ιδιότυπη περίπτωση συγγραφικής παρουσίας στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, κυρίως εκείνης που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως αστυνομική, αλλά παράλληλα κι αυτής που θα τη χαρακτηρίζαμε ως λογοτεχνία cross over ή και λογοτεχνία για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες (young adults).

Η ιδιοτυπία του έχει να κάνει και με τον τρόπο που συνθέτει τα μυθιστορήματά του, αλλά και με τη θεματική τους, όπως και με τους τόπους έκδοσής τους.

Αντιγράφω στοιχεία από το βιογραφικό σημείωμά του, έτσι όπως ο ίδιος το έχει συντάξει και το έχει τοποθετήσει στην προσωπική του ιστοσελίδα (http://www.polkoutsakis.com):

Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης γράφει μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και κινηματογραφικά σενάρια. Γεννήθηκε το 1974 στα Χανιά. Από τον Ιανουάριο του 2016 ζουν με το κορίτσι του, την κόρη και τον γιο του στο Περθ της Αυστραλίας, δίπλα στον Ινδικό Ωκεανό. Παλιότερα ζούσαν στα Χανιά και ακόμα παλιότερα κοντά στους καταρράχτες του Νιαγάρα, στο Οντάριο του Καναδά.

Ο Πολυχρόνης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού Βιβλίου 2016 για το μυθιστόρημά του Μια ανάσα μόνο. Για το ίδιο μυθιστόρημα τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου εφηβικού μυθιστορήματος για το 2016, του περιοδικού Αναγνώστης. Το Μια ανάσα μόνο είναι το δεύτερο βιβλίο της αστυνομικής «Τριλογίας της Κρήτης», η οποία ξεκίνησε με το Καιρός για ήρωες και έκλεισε με το Δεν είσαι εδώ.

To νέο του αστυνομικό μυθιστόρημα, Το ομορφότερο τέλος στον κόσμο, κυκλοφόρησε το 2019 από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Η σειρά των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Πολυχρόνη που διαδραματίζονται στην Αθήνα της μεγάλης ελληνικής κρίσης και έχουν πρωταγωνιστή τον ηθικό επαγγελματία δολοφόνο Στράτο Γαζή εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Bitter Lemon Press, που έχει έδρα στο Λονδίνο.

To Αθηναϊκό μπλουζ, το πρώτο βιβλίο της σειράς, εκδόθηκε το 2017 στην Αγγλία, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στην Ελλάδα. Μπορείτε να διαβάσετε τις κριτικές για το βιβλίο εδώ.

Το δεύτερο βιβλίο της σειράς είναι το Baby blue, που εκδόθηκε στην Αγγλία, στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία το 2018.

Ο Πολυχρόνης έχει τιμηθεί ακόμα με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Θεατρικού Έργου 2007 για το θεατρικό του έργο Σύστημα ρολόι και με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Θεατρικού Έργου 2005 για το θεατρικό του έργο Όταν ήταν ευτυχισμένος, που έχει σαν θέμα τη ζωή του Ελευθέριου Βενιζέλου. Άλλα θεατρικά έργα του έχουν ανέβει και βραβευθεί στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας.

Μιλάμε, λοιπόν, για έναν πολυσχιδή σύγχρονο Έλληνα συγγραφέα, που κινείται όμως με άνεση και στους εκδοτικούς κύκλους του εξωτερικού. Έχουμε ακόμα να κάνουμε με έναν σύγχρονο Έλληνα συγγραφέα που στηρίζει την πλοκή των έργων του πάνω στο απόλυτο κοινωνικό τώρα. Και, τέλος, ο Κουτσάκης δείχνει να αδιαφορεί –όσον αφορά τον τρόπο που γράφει– αν τα μυθιστορήματά του έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές για να ενταχθούν σε σειρές ενήλικης λογοτεχνίας ή σε καταλόγους βιβλίων για νέους.

Στα θεμελιακά στοιχεία της συγγραφικής ταυτότητας του Χανιώτη συγγραφέα δεν τοποθετώ και εκείνο που θα τον χαρακτήριζε ως συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας. Κι αυτό γιατί θεωρώ πως αν και στα περισσότερα από τα μυθιστορήματα του Π. Κ. υπάρχει μια έντονη πλοκή σχεδόν αστυνομικής υφής, εντούτοις εκείνο που κυριαρχεί μέσα στην εξέλιξη της ιστορίας κάθε βιβλίου δεν είναι το μυστήριο, αλλά ο έρωτας και γενικότερα οι διαπροσωπικές σχέσεις και μέσα από αυτές ο φωτισμός κοινωνικών δομών και, πιο πίσω ακόμα, μια υπαρξιακή θα τη χαρακτήριζα ανάπτυξη της πάλης καλού και κακού.

Για λόγους οικονομίας (αν και όχι μόνο) αυτού του σημειώματος θα αναφερθώ στα τρία μυθιστορήματα που συνθέτουν την «Τριλογία της Κρήτης».

Νομίζω πως με την ολοκλήρωση της τριλογίας του ο Κουτσάκης προσθέτει με τον δικό του τρόπο την επιβεβαίωση αυτών των στοιχείων που αποτελούν τα κεντρικά γνωρίσματα της λογοτεχνίας cross over ή, με μια παλαιότερη ορολογία διατύπωσης, τη λογοτεχνία ενηλικίωσης και μαθητείας.

Οι κεντρικοί ήρωες των έργων είναι έφηβοι που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην περίοδο της πρώιμης νεότητας.

Οι συνθήκες που αντιμετωπίζουν τους φέρνουν αντιμέτωπους με μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία μέσα στην οποία αναζητούν τη δική τους θέση. Αυτή η κοινωνία έχει συγκεκριμένο όνομα – τα Χανιά διαπερνούν και τα τρία έργα και ασφαλώς δεν είναι ο μόνος λόγος που χρησιμοποιούνται το ότι ο Π. Κ. κατάγεται από αυτή την πόλη.

Ακόμα, οι σχέσεις των εφήβων πρωταγωνιστών με το οικογενειακό περιβάλλον είναι σχέσεις αντίθεσης – στην ουσία σχέσεις που έχουν την διάθεση επαναπροσδιορισμού τους.

Τη στάση τους απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα τη διακρίνει μια διάθεση αντίθεσης και καταγγελίας.

Στα συγκεκριμένα βιβλία, ο τρόπος σκέψης που τα καθορίζει και μαζί με αυτόν και η εκφορά της δόμησης του λόγου (και τα τρία μυθιστορήματα έχουν γραφτεί με τη χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης) είναι απόλυτα σύγχρονοι, αναζητώντας όμως μια διαχρονικότητα καθώς αποφεύγουν τη χρήση περιστασιακών εποχιακών εκφράσεων.

Η πλοκή –που συχνά ξεπερνά τα όρια της αληθοφάνειας– δε στηρίζεται σε μια αφελή ενατένιση της εφηβείας, αλλά είναι παρόμοια με αυτήν που θα συναντήσει ο αναγνώστης των «ενήλικων» νουάρ μυθιστορημάτων.

Με όλα αυτά τα συγγραφικά εφόδια, τα τρία αυτά μυθιστορήματα ξεφεύγουν από τα στενά όρια ενός περιπετειώδους νεανικού αφηγήματος και, τηρουμένων των αναλογιών της εποχής μας και του όποιου ήθους αυτή διαθέτει, μπορεί να θεωρηθούν αντίστοιχα με τα έργα που περιγράφουν τις περιπέτειες του Τομ Σόγερ και του Χακ Φιν.

Μόλις στην προηγούμενη παράγραφο έγραψα: τηρουμένων των αναλογιών της εποχής μας και του όποιου ήθους αυτή διαθέτει. Και με αυτή τη διατύπωση θα ήθελα να σημειώσω πως αν κάτι προσδίδει στην «Τριλογία της Κρήτης» μια ιδιότυπη αξία, αυτό είναι το ότι τη στάση/ σκέψη των εφήβων που πρωταγωνιστούν δεν τη χαρακτηρίζει μια πολιτική προσέγγιση αλλά μια κοινωνική καταγραφή.

Είναι χαρακτηριστικό της εποχής στην οποία γράφονται αυτά τα έργα, των χρόνων όπου βιώνουν την εφηβεία τους οι πρωταγωνιστές τους. Ασφαλώς και απέχει πολύ αυτή η στάση από εκείνη που θα συναντήσουμε στα μυθιστορήματα των πρωτοπόρων της cross over λογοτεχνίας (π.χ. του Κόρμιερ ή του Γκόλντινγκ), αλλά είναι πολύ κοντά (όπως σε προηγούμενο σημείωμά μου επεσήμανα) με τα έργα σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων του είδους.

Δε θέλω να αξιολογήσω το φαινόμενο. Θεωρώ πως η καλή λογοτεχνία εκφράζει την εποχή όπου γράφεται και μέσα από τα έργα της αυτή η εποχή άλλοτε αυξάνει τη δυναμική της κι άλλοτε πάλι περιορίζει τα λάθη της.

Πολυχρόνης Κουτσάκης, «Η Τριλογία της Κρήτης»

- Καιρός για ήρωες, 2013

- Μια ανάσα μόνο, 2015 (Κρατικό Βραβείο Εφηβικού Βιβλίου 2016 & Bραβείο Kαλύτερου Eφηβικού Mυθιστορήματος του περιοδικού Αναγνώστης για το 2016)

- Δεν είσαι εδώ, 2016